15 nazw jasnych gwiazd, które (prawdopodobnie) widzisz po raz pierwszy
Międzynarodowa Unia Astronomiczna (IAU) utworzyła w maju 2016 roku grupę roboczą ds. nazewnictwa gwiazd (WGSN) w celu skatalogowania i ujednolicenia nazw własnych gwiazd dla międzynarodowej społeczności astronomicznej. Pierwszy biuletyn WGSN z lipca 2016 roku obejmował tabelę 125 gwiazd zawierającą pierwsze dwie partie nazw zatwierdzonych przez WGSN (30 czerwca i 20 lipca 2016 roku).
Kolejne partie nazw zostały zatwierdzone w dniach 21 sierpnia, 12 września, 5 października i 6 listopada 2016 r. Zostały one wymienione w tabeli 102 gwiazd zawartych w drugim biuletynie WGSN z listopada 2016 roku. W ten sposób powstała lista 227 oficjalnych nazw własnych gwiazd, którą można zobaczyć TUTAJ. Na tym jednak nie poprzestano. Następne uzupełnienia zostały dokonane w dniu 1 lutego 2017 r. (13 nowych nazw), 30 czerwca 2017 r. (29), 5 września 2017 r. (41), 19 listopada 2017 r. (3) i 6 czerwca 2018 r. (17). Wszystkie 330 są zawarte w aktualnej liście nazw gwiazd zatwierdzonych przez IAU, ostatnio zaktualizowanej 1 czerwca 2018 roku.
Dzięki temu zabiegowi, wiele jasnych, widocznych bez problemu gołym okiem na nawet przeciętnej jakości niebie gwiazd, otrzymało wreszcie swoje nazwy własne. Może to spowodować niemałe zdziwienie gdy zajrzymy do aktualnego atlasu czy Stellarium, a tam naszym oczom ukażą się nazwy, które nic nam nie mówią, a dodatkowo okazuje się, że są oficjalnie zatwierdzone. Przyjrzyjmy się zatem kilkunastu takim przypadkom.
ALSEPHINA
Delta Velorum to gwiazda wielokrotna, druga co do jasności w gwiazdozbiorze Żagla (wielkość gwiazdowa dla całego układu: 1,93 mag). W Polsce mniej znana, ponieważ nie jest widoczna z obszaru naszego kraju. Może jednak słyszeliście o 'Fałszywym Krzyżu’, który skutecznie wprowadza w błąd południowych obserwatorów? Delta Velorum jest najjaśniejszą gwiazdą tego asteryzmu.
Gwiazda przyjęła nieco zmodyfikowaną, tradycyjną nazwę Alsafinah, która wywodzi się z arabskiej nazwy السفينة Al Safīnah, oznaczającej „statek / okręt”, nawiązującej do starożytnego greckiego gwiazdozbioru Argo Navis, statku Argonautów. Po raz pierwszy użyto go w arabskim tłumaczeniu Almagestu z X wieku, napisanego przez greckiego astronoma Ptolemeusza w II wieku naszej ery. Chociaż nazwa pierwotnie odnosiła się do całej konstelacji, została przypisana do tej konkretnej jasnej gwiazdy najpóźniej w 1660 r., kiedy to pojawiła się w Harmonia Macrocosmica Andreasa Cellariusa, znanym XVII-wiecznym, wspaniale ilustrowanym dziele o kosmosie. Zorganizowana w 2016 roku przez IAU grupa robocza ds. Nazw gwiazd (WGSN) postanowiła w 2017 roku przypisać nazwę własne głównemu składnikowi, a nie całemu systemowi wielokrotnemu.
TIAKI
Beta Gruis – druga co do jasności gwiazda w gwiazdozbiorze Żurawia (wielkość gwiazdowa: 2,07 mag. Podobnie jak poprzedniczka, niewidoczna z Polski, aczkolwiek sąsiednia gwiazda Alnair jest powszechnie znana wśród rodzimych miłośników astronomii, więc warto wspomnieć również o tej 'nowości’.
Gwiazda ta posiada od niedawna nazwę własną Tiaki, którą pierwotnie nadali jej Polinezyjczycy z wysp Tuamotu. WGSN zatwierdziła nazwę Tiaki dla tej gwiazdy w dniu 5 września 2017 roku i od tej pory znajduje się na liście nazw gwiazd zatwierdzonych przez IAU.
W języku chińskim określenie 鶴 (Hè), co oznacza Żuraw, odnosi się do asteryzmu składającego się z Beta Gruis, Alpha Gruis, Epsilon Gruis, Eta Gruis, Delta Tucanae, Zeta Gruis, Iota Gruis, Theta Gruis, Delta² Gruis i Mu¹ Gruis. W konsekwencji sama Beta Gruis znana jest jako 鶴 (Hè èr, druga gwiazda Żurawia). Nazwa chińska dała początek innej angielskiej nazwie Ke.
LARAWAG
Epsilon Scorpii – jedna z jaśniejszych gwiazd w gwiazdozbiorze Skorpiona (wielkość gwiazdowa: 2,29 mag). Widoczna z południowych rejonów naszego kraju.
Gwiazda nosiła tradycyjną nazwę Larawag w kulturze ludu Wardaman zamieszkującego w północnej części Australii. Słowo to oznacza wyraźną obserwację. WGSN zatwierdziła nazwę Larawag dla Epsilon Scorpii w dniu 19 listopada 2017 r.
Przez wiele lat, gwiazda była znana pod nieoficjalną nazwą Wei. Patrick Moore wprowadził tą nazwę w nawiązaniu do nazewnictwa chińskich obserwatorów, ponieważ chiński 尾 宿 (Wěi Xiù, ogon) odnosi się do asteryzmu (chińskiej konstelacji) składającego się z Epsilon Scorpii, Mu¹ Scorpii, Zeta¹ Scorpii i Zeta² Scorpii, Eta Scorpii, Theta Scorpii, Iota² Scorpii i Iota¹ Scorpii, Kappa Scorpii, Lambda Scorpii i Upsilon Scorpii. W związku z tym sama nazwa Epsilon Scorpii to 尾 宿 (Wěi Xiù èr), co oznacza „Druga Gwiazda Ogona”.
ALJANAH
Epsilon Cygni – gwiazda w gwiazdozbiorze Łabędzia o jasności 2,48 mag. Gwiazda, która często pojawia się w polu widzenia miłośników astronomii, poszukujących obiektów głębokiego nieba, których nie brak w pobliżu. Warto zatem poznać nazwę gwiazdy będącej wygodnym punktem startowym np do pobliskiego Veila.
Epsilon Cygni nosił tradycyjne imię Gienah z arabskiego al janāħ (arab. جناح), co oznacza „skrzydło”. Jednak nazwa ta była bardziej kojarzona i częściej stosowana w odniesieniu do gwiazdy Gamma Corvi. Aby uniknąć nieporozumień z tego powodu, nazywano ją czasem Gienah Cygni. WGSN zatwierdziła nazwę Aljanah dla komponentu Epsilon Cygni Aa w dniu 30 czerwca 2017 roku. Poprzednio zatwierdziła imię Gienah dla Gamma Corvi A w dniu 6 listopada 2016 r. Obie nazwy są teraz włączone do listy nazw gwiazd zatwierdzonych przez IAU.
W chińskiej astronomii gwiazda znana była jako część asteryzmu „Niebiańska przeprawa” (chiński: 天津; pinyin: Tiān Jīn) składającego się z Epsilon Cygni, Gamma Cygni, Delta Cygni, 30 Cygni, Alpha Cygni, Nu Cygni, Tau Cygni, Upsilon Cygni i Zeta Cygni. W związku z tym chińska nazwa samego Epsilon Cygni Cygni to „Dziewiąta Gwiazda Niebiańskiej Przeprawy” (chiński: 天津 九; pinyin: Tiān Jīn jiǔ).
KRAZ
Beta Corvi – gwiazda w gwiazdozbiorze Kruka o jasności 2,65 mag. Ostatnia z gwiazd tworzących charakterystyczny czworokąt Kruka, która doczekała się własnej nazwy.
W publikacji z 1951 roku Atlas Coeli (Skalnate Pleso Atlas of the Heavens) autorstwa czeskiego astronoma Antonína Bečvářa gwiazda nosi nazwę Kraz, której pochodzenie i znaczenie pozostają nieznane. WGSN zatwierdziła nazwę Kraz dla tej gwiazdy w dniu 1 czerwca 2018 roku i od tego momentu znajduje się na liście nazw gwiazd zatwierdzonych przez IAU.
W języku chińskim nazwa 軫 宿 (Zhěn Sù), oznaczająca Rydwan, odnosi się do asteryzmu składającego się z Beta, Gamma, Epsilon i Delta Corvi. W związku z tym sama Beta Corvi jest znana jako 軫 宿 四 (Zhěn Sù sì, czyli: Czwarta gwiazda rydwanu.
HASSALEH
Jota Aurigae – gwiazda w gwiazdozbiorze Woźnicy, będąca olbrzymem typu widmowego G, o jasności 2,69 mag.
Gwiazda nosiła tradycyjną nazwę Al Kab, co jest skrótem od Kabdhilinan / kæbˈdɪlɪnæn /, z arabskiego الكعب ذي العنان al-kaʽb ðīl-ʽinān „ramię posiadacza wodzy (woźnica)”.Pod nazwą Alkab ta gwiazda jest oznaczona w astrolabium opisanym przez Geoffreya Chaucera w jego Treatise on the Astrolabe z 1391 roku.
Nazwa Hassaleh pojawia się w atlasie Antonína Bečvářa z 1951 roku. Pochodzenie i znaczenie nazwy nie zostały odkryte pomimo szeroko zakrojonych poszukiwań i nie znaleziono żadnego połączenia z żadnym językiem. WGSN zatwierdziła nazwę Hassaleh dla tej gwiazdy w dniu 30 czerwca 2017 roku. Znana jest jako 五 車 一 (pierwsza gwiazda pięciu rydwanów) w języku chińskim.
ATHEBYNE
Eta Draconis – gwiazda w gwiazdozbiorze Smoka, będąca olbrzymem lub podolbrzymem typu widmowego G o jasności 2,74 mag. Wartość ta stawia ją na drugim miejscu listy najjaśniejszych gwiazd konstelacji widocznej cały rok w naszym kraju.
Eta Draconis wraz z Zetą Draconis nosiły tradycyjne arabskie imię الذئبين / al-dhiʼbayn, „(dwa) wilki” (Duo Lupi).
WGSN postanowiła przypisać nazwę Athebyne (od wspomnianego adh-dhiʼbayn) dla komponentu Eta Draconis A w dniu 5 września 2017 roku Zatwierdziła imię Aldhibah (żeński wilk) dla Zeta Draconis A tego samego dnia. Obie są teraz włączone do listy nazw zatwierdzonych przez IAU.
IMAI
Delta Crucis (Imai, δ Cru) – gwiazda w gwiazdozbiorze Krzyża Południa o jasności 2,75 mag.
Acrux, Mimosa, Gacrux i…no właśnie, czwarta gwiazda popularnego Krzyża pozostawała bez nazwy. To już nieaktualne. Imai to nazwa gwiazdy oznaczonej jako Delta Crucis, nadana przez lud Mursi żyjący na terenie współczesnej Etiopii.
Gwiazda Imai ma dla nich pewne znaczenie, ponieważ kiedy przestaje pojawiać się na wieczornym niebie o zmierzchu (około końca sierpnia), mówi się, że Omo [rzeka] wznosi się na tyle wysoko, by spłaszczyć trawę imai rosnącą wzdłuż jej brzegów, a następnie ustępuje. Mursi używają szeregu gwiazd nieba południowego w kalendarzu pozwalającym śledzić sezonowe powodzie rzeki Omo. WGSN zatwierdziła nazwę Imai dla tej gwiazdy w dniu 10 sierpnia 2018 r., A teraz znajduje się na liście nazw gwiazd zatwierdzonych przez IAU.
PAIKAUHALE
Tau Scorpii – gwiazda w gwiazdozbiorze Skorpiona o jasności 2,81 mag. Widoczna w Polsce w miesiącach wiosenno-letnich tuż nad południowym horyzontem.
Tau Scorpii i Sigma Scorpii dzieliły tradycyjną nazwę Al Niyat (lub Alniyat) wywodzącą się z arabskiego języka al-niyat „arterii / tętnic” i nawiązując do ich pozycji obok Antaresa, serca Skorpiona.
Paikauhale to hawajska nazwa Tau Scorpii. W hawajskim słowniku Pukuʻi i Elberta (1986) słowo paikauhale [ˈpəiˈkəuˈhale] definiuje się jako przechodzenie od domu do domu. W innym słowniku hawajskim (H.W. Kent, 1993, „Treasury of Hawaiian Words in One Hundred and One Categories”, s. 367), paikauhale definiuje się jako człowieka nie posiadającego własnego miejsca zamieszkania, wędrowca od domu do domu, włóczęgę. WGSN zatwierdziła nazwę Paikauhale dla gwiazdy Tau Sco A w dniu 10 sierpnia 2018 roku. Nazwa Alniyat została przypisana wyłącznie Sigmie Scorpii.
FAWARIS
Delta Cygni – gwiazda w gwiazdozbiorze Łabędzia o jasności 2,87 mag. Będąca niejako lustrzanym odbiciem wspomnianej wyżej Aljanah.
Tradycyjnie Delta Cygni nie miała własnej nazwy. Należała do arabskiego asteryzmu al-Fawāris (الفوارس), oznaczającego „jeźdźców” w rdzennym arabskim, wraz z Zetą, Epsilonem i Gammą Cygni, stanowiącymi poprzeczną belkę północnego krzyża. WGSN zatwierdziła nazwę Fawaris dla komponentu Delta Cygni A w dniu 1 czerwca 2018 roku.
W języku chińskim 天津 (Tiān Jīn), oznaczający Niebiańską Przeprawę, odnosi się do asteryzmu składającego się z Delta Cygni, Gamma Cygni, 30 Cygni, Alpha Cygni (Deneb) i Nu, Tau, Upsilon, Zeta i Epsilon Cygni. W konsekwencji chińska nazwa samej Delty Cygni to 天津 二 (Tiān Jīn èr, druga gwiazda Niebiańskiej Przeprawy).
FANG
Pi Scorpii – gwiazda podwójna w gwiazdozbiorze Skorpiona o jasności 2,89 mag. Najbardziej na południe wysunięta i najciemniejsza z charakterystycznej trójki gwiazd, które zwiastują wschód gwiazdozbioru Skorpiona obok Dschubby i gwiazdy Acrab. Pojawia się często na szerokich ujęciach niezwykle efektownie wyglądającej, północnej części Skorpiona, oświetlając pobliskie mgławice refleksyjne.
W języku chińskim 房 宿 (Fáng Xiù), oznaczająca pokój, odnosi się do asteryzmu składającego się z Pi Scorpii, Rho Scorpii, Delta Scorpii, Beta¹ Scorpii i Beta² Scorpii. W konsekwencji chińska nazwa Pi Scorpii to 宿 一 (Fáng Xiù yī), „Pierwsza Gwiazda Pokoju”. WGSN zatwierdziła nazwę Fang dla komponentu Pi Scorpii Aa w dniu 30 czerwca 2017 roku i od tego czasu znajduje się na liście nazw gwiazd zatwierdzonych przez IAU.
TIANGUAN
Zeta Tauri – gwiazda w gwiazdozbiorze Byka, tuż przy granicy z gwiazdozbiorem Oriona, stanowiąca jego 'południowy róg’, o jasności 3,03 mag.
W chińskiej astronomii Zeta Tauri nazywa była 天 關, Pinyin: Tiānguān, dawniej transliterowany Tien Kwan, co oznacza Niebiańską Bramę, asteryzm w rezydencji Net (畢 宿 Bì Xiù). Technicznie rzecz biorąc, Tiānguān odnosi się nie tylko do Zeta Tauri, ale do asteryzmu, którego główną gwiazdą jest Zeta Tauri, obok 113, 126, 128, 129, 130 i 127 Tauri. WGSN zatwierdziła nazwę Tianguan dla komponentu Zeta Tauri A w dniu 30 czerwca 2017 roku.
XAMIDIMURA i PIPIRIMA
Mi¹ Scorpii (Xamidimura, μ¹ Sco) – gwiazda podwójna w gwiazdozbiorze Skorpiona o jasności 2,98 mag. Mi² Scorpii (Pipirima, μ² Sco) posiada jasność 3,54 mag.
Para gwiazd Mu¹ i Mu² Scorpii znana jest jako xami di mura czyli oczy lwa w języku ludu Khoikhoi w Południowej Afryce. WGSN zatwierdziła nazwę Xamidimura dla komponentu Mu¹ Scorpii Aa w dniu 5 września 2017 roku.
Na Tahiti opowiada się tradycyjną historię o bracie i siostrze (bliźniakach) o imionach Pipiri i Rehua, którzy uciekają przed zaniedbującymi ich rodzicami w niebo i stają się gwiazdami. Ich rodzice nazywają ich Pipiri ma podczas pogoni za nimi. W jednej z wersji opowieści dzieci stają się gwiazdami Shaula i Lesath na końcu ogona gwiazdozbioru Skorpiona, w innej stają się Mu² i Mu¹ Scorpii. W podobnej wersji historii opowiadanej na Wyspach Cooka stają się Omega¹ i Omega² Scorpii. WGSN zatwierdziła nazwę Pipirima dla gwiazdy Mu² Scorpii w dniu 5 września 2017 roku.
HEZE
Zeta Virginis (ζ Vir, Heze) – gwiazda w gwiazdozbiorze Panny o jasności 3,38 mag.
Zeta Virginis otrzymała nazwę własną Heze w publikacji z 1951 roku Atlas Coeli (Skalnate Pleso Atlas of the Heavens) autorstwa czeskiego astronoma Antonína Bečvářa. Jej pochodzenie, podobnie jak innych zaczerpniętych z tej publikacji nazw, jest nieznane. WGSN zatwierdziła nazwę Heze dla komponentu Zeta Virginis A w dniu 1 czerwca 2018 roku, A teraz znajduje się na liście nazw gwiazd zatwierdzonych przez IAU. W języku chińskim 角 宿 (Jiǎo Xiù), oznaczający Róg (asteryzm), odnosi się do asteryzmu składającego się z ζ Virginis i Spiki. W związku z tym chińskie imię zety Virginis brzmi 角 宿 二 (Jiǎo Xiù èr, druga gwiazda Rogu).
12 308 views
