PLEJADY – Czyli siostry w błękicie

Plejady, są jak nastoletnie siostry, gotowe by niebawem opuścić rodzinny dom. Taką oto romantyczną metaforę znajduję na łamach miesięcznika „Universe Discovery Guides” publikowanego przez NASA. W tym stwierdzeniu jest wiele prawdy. Za 250 milionów lat, gwiazdy składowe Plejad, przemieszczając się w przestrzeni opuszczą swoje dotychczasowe miejsce i wymieszają się z innymi, „dorosłymi” gwiazdami naszej galaktyki.

Siedem z gwiazd gromady M45 nazwano imionami córek greckich bóstw: Atlasa i Pleione. Zgodnie z wolą Zeusa, siostry zostały umieszczone na nieboskłonie, dzięki czemu zyskały nieśmiertelność. Nazwy najjaśniejszych gwiazd składowych to: Pleione, Atlas, Alcione, Merope, Electra, Celeno, Maia, Asterope oraz Taygete.

Plejady są młodą gromadą otwartą należącą do konstelacji Byka. Są odległe od Ziemi o 135-150 parseców, czyli o jakieś 440-490 lat świetlnych. I jednocześnie stanowią najbliższą Ziemi gromadę otwartą. Znane są po wieloma nazwami, zarówno katalogowymi (Messier 45, NGC 1432, Melotte 22), jak i tymi nieco mniej formalnymi, np.: Siedem Sióstr.

W skład Plejad wchodzą młode (około 150 milionów lat), gorące, błękitne gwiazdy, głównie typu widmowego B. Gwiazdy te otoczone są niebieskawą mgławicą refleksyjną. To urzekające zabarwienie jest efektem efektem rozpraszania światła błękitnych gwiazd składowych w pyle mgławicowym.

Na nocnym niebie obserwowanym gołym okiem, Plejady zajmują obszar o średnicy około 110 minut kątowych. Ich rdzeń, a więc najjaśniejsza część stanowi już tylko 33′. Im dalej od środka gromady, tym gęstość gwiazd maleje i jasność obiektu słabnie. Powierzchnia Plejad jest porównywalna do powierzchni Księżyca w pełni. Za to gwiazdy składowe są dość słabe. Ich łączny strumień świetlny ledwie przekracza jasność 2-magnitudowej Gwiazdy Polarnej. Pomimo tej niewielkiej jasności, Plejady są zaskakująco dobrze widocznym obiektem nocnego nieba. Gdy wschodzą i znajdują się tuż nad horyzontem, są trudne do obserwacji. Ale gdy wzniosą się jakieś piętnaście stopni nad horyzont, stają się nieźle widoczne. Kiedy spojrzymy na nie gołym okiem, widzimy zaledwie pięć, czasem sześć najjaśniejszych gwiazd składowych. Korzystając z lornetki, ujrzymy blisko sto następnych. Z kolei ogromne teleskopy są w stanie ukazać obserwatorowi około 3.000 gwiazd obecnych w wielkiej rodzinie Plejad. W skład tego licznego grona wchodzą także brązowe karły, czyli „niedoszłe” gwiazdy, których masa jest zbyt niska, by mogły w ich wnętrzu przebiegać reakcje fuzji termojądrowej. W gromadzie Siedmiu Sióstr, brązowe karły stanowią aż 25% całej populacji. Ale pod względem masy jest to zaledwie 2%. Całkowita masa Plejad szacowana jest na 800 mas Słońca. Masy białych karłów nie przekraczają 8% masy Słońca. To „gwiezdne niewypały”niezdolne do podtrzymania reakcji typowych dla gwiazd.

Niedoszła bliźniaczka- czyli o gwieździe HD 23514 słów kilka

Szczególną gwiazdą Plejad, o której warto wspomnieć jest  HD 23514. Otacza ją gorący pył o temperaturze bliskiej 700K. Otoczka pyłowa wokół gwiazdy zajmuje przestrzeń o promieniu 0,25 jednostek astronomicznych. Zdumiewający jest fakt, iż HD 23514 posiada towarzysza, który jest brązowym karłem, a więc czymś w rodzaju „niedoszłej” gwiazdy, tworem na pograniczu gwiazdy i planety. Masa towarzysza gwiazdy HD 23514 została oszacowana na 0,06 +/- 0,01 masy Słońca. Jego temperatura wynosi 2600 +/- 100 K.

HD 23514 jest zanurzona w niezwykle gęstym pyle. Gwiazda ta, obok HII 1348 jest jedyną gwiazdą gromady M45, która będąc podwójną ma za towarzysza brązowego karła. Drugi składnik oddalony jest gwiazdy głównej o około 360 jednostek astronomicznych.

Źródło:

1. L. Tadross, M.A. Hanna i N.S. Awadalla: „Taurus star membership in the Pleiades open cluster”, National Research Institute of Astronomy and Geophysics, Cairo, Egipt.
2. Sparangna: „The Pleiades: the celestial herd of ancient timekeepers”, Dipartamento di Fisica, Politecnico di Torino, Italy.
3. Will Kyselka „On the rising of the Pleiades”
4. R. Rodriguez, Ch.Marois, B.Zuckerman, B. Macintosh, C. Melis: „A Substellar Companion to the Dusty Pleiades Star HD 23514”, December 2011.
5. Miesięcznik „Universe Discovery Guides” March 2013, NASA.