„Gwiazda” grudniowego nieba – kometa 46P/Wirtanen

Zdjęcie komety 46P/Wirtanen z 26 listopada autorstwa Geralda Rhemanna

Zapewne już słyszałeś/aś o komecie 46P/Wirtanen, która 16 grudnia przejdzie w odległości poniżej 12 milionów kilometrów od Ziemi i powinna osiągnąć jasność poniżej 4 magnitudo. Kometa o niewielkich rozmiarach jądra ale dużej aktywności, znajduje się na celowniku miłośników astronomii już od jakiegoś czasu, ale dopiero w najbliższych tygodniach pokaże na co ją stać, mimo że duży rozmiar i Księżyc spowodują utrudnienia w obserwacjach.

Odkrycie i historia

15 stycznia 1948 roku Carl Alvar Wirtanen, 37-letni starszy asystent w Lick Observatory w Kalifornii, zauważył słabą mgiełkę o jasności 17 magnitudo na płycie fotograficznej. Płyta została naświetlona podczas rutynowych badań prowadzonych w obserwatorium. Była to jedna z trzech komet odkrytych przez Wirtanena w 1948 roku. Minęło ponad rok, zanim obiekt został uznany za kometę krótkookreseową z powodu niewielkiej ilości kolejnych obserwacji. Początkowo astronomowie określili okres obiegu komety na około 6,7 roku. Zdarza się jednak, że kometa w swoim aphelium zbliża się do Jowisza i jego silnego pola grawitacyjnego na tyle blisko, że ten może zakłócić jej orbitę. W kwietniu 1972 roku i ponownie w lutym 1984 roku kometa zbliżyła się do największej planety Układu Słonecznego, ostatecznie skracając swój okres orbitalny z 6,7 do 5,5 roku i przesuwając peryhelium o około 82 milionów kilometrów (51 milionów mil) bliżej Słońca, jednocześnie umieszczając je nieco ponad 8 milionów kilometrów (5 milionów mil) za orbitą Ziemi.

Minimalna odległość między kometą 46P a Ziemią w czasie tegorocznego zbliżenia wyniesie nieco ponad 11,5 miliona kilometrów i będzie mieć miejsce 16 grudnia, o godz. 13:06 GMT, prawie cztery dni po osiągnięciu przez kometę peryhelium czyli minimalnej odległości od Słońca wynoszącej 187 milionów kilometrów. To jedno z dziesięciu najbliższych zbliżeń kometarnych do Ziemi od 1950 roku oraz 20 największe zbliżenie od IX wieku. Rekordzistką jest kometa D/1770 L1 Lexell, która w czerwcu 1770 roku znalazła się w odległości zaledwie 6-krotnie przekraczającej odległość Księżyca od Ziemi czyli około 5-krotnie bliżej niż nasz tegoroczny gość.

Gdzie ją znaleźć?

Z początkiem grudnia kometa 46P znalazła się w pobliżu granicy Wieloryba i Erydana przy deklinacji w pobliżu -20 stopni. 8 grudnia najłatwiejszą metodą znalezienia komety będzie trzykrotne przedłużenie linii łączącej 'nogi Oriona’ czyli gwiazdy Saiph i Rigel. Już po 10 grudnia, kometa minie drugą co do jasności gwiazdę w gwiazdozbiorze Wieloryba – Menkar i znajdzie się w gwiazdozbiorze Byka.

Przez cały miesiąc kometa będzie poruszała się w kierunku północ/północny-wschód aż do deklinacji +56 stopni w konstelacji Rysia na koniec roku. Dla obserwatorów z naszej szerokości geograficznej stanie się obiektem widocznym całą noc („okołobiegunowym”) tuż przed świętami Bożego Narodzenia.

W międzyczasie, wieczorem 15 grudnia czyli dzień przed perygeum, będzie można ją wygodnie odszukać między dwiema jasnymi gromadami otwartymi w Byku – Plejadami i Hiadami. 21 grudnia utworzy trójkąt z dwiema z trzech gwiazd tworzących asteryzm „Koźlęta” w Woźnicy – Eta (η) Aurigae i Zeta (ζ) Aurigae. W nocy z 22 na 23 grudnia, przejdzie blisko bardzo jasnej, żółto-białej Kapelli.

Jak duża, jak jasna i jakie warunki obserwacji?

Jądro komety stosunkowo niewielkich rozmiarów nieco tylko przekraczających kilometr, nadrabia ten deficyt wysoką aktywnością. Najbardziej aktualne obserwacje wskazują, że jądro 46P/Wirtanen wiruje raz na 8,9 godziny i wyrzuca prawie 10²⁸ cząsteczek wody na sekundę. Wysoka aktywność oraz mała odległość sprawią, że kometa Wirtanen mimo niewielkich rozmiarów jądra, będzie obiektem bardzo dużym na niebie osiągając widoczną kątową średnicę między 1° a nawet 1,5° – dwa do trzech razy większą od pozornej średnicy Księżyca w pełni.

Jak jasna będzie kometa? Nikt nie wie na pewno. Komety są z natury nieprzewidywalne. Szacunki wskazują, że Wirtanen może osiągnąć wizualną jasność nawet w pobliżu 3,5 magnitudo. Umożliwiłoby to dosyć wyraźną widoczność komety na ciemnym niebie nawet gołym okiem chociaż jako obiekt o dużej wielkości kątowej, będzie znacznie trudniejszy do obserwacji niż np punktowe gwiazdy o porównywalnej jasności i w tym przypadku bardzo pomocna będzie nawet niewielka lornetka.

Jeśli chcesz być na bieżąco z jasnością Wirtanena, astronomowie z University of Maryland dostarczają aktualne informacje pod adresem http://wirtanen.astro.umd.edu/46P/46P_status.shtml.

W chwili obecnej, według doniesień obserwatorów, jasność komety zbliżyła się do 5 magnitudo. Wątek z polskimi obserwacjami można znaleźć na forum Astropolis.

Poniższa grafika przedstawia zestawienie dotychczasowych obserwacji oraz przewidywań jasności komety Wirtanen:

Co z tym Księżycem?

No właśnie. Księżyc stanie się bardziej dokuczliwy już w połowie grudnia, oświetlając niebo podczas pierwszej części nocy i poważnie zakłócając obserwacje komety. 20 grudnia czyli 2 dni przed pełnią, pojawi się w gwiazdozbiorze…Byka, czyli bliskim sąsiedztwie komety Wirtanen. W kolejne dni po pełni pojawi się możliwość obserwacji komety przed wschodem Księżyca. W 'wigilijną’ noc będzie to niecała godzina, tydzień później będzie to już większa część nocy, podczas gdy jasność komety powinna nadal utrzymywać się w okolicy 4 magnitudo. 

Dla tych, którzy nie będą mieć dostępu do ciemnego nieba i bezchmurnej pogody, Virtual Telescope Project będzie transmitować obserwację komety 46P za pomoc zrobotyzowanych teleskopów 12 i 17 grudnia.

Źródełko:  http://www.cometwatch.co.uk/comet-46p-wirtanen/