Gigantyczny Teleskop Magellana w budowie

Gigantyczny Teleskop Magellan (Giant Magellan Telescope – w skrócie GMT) stanie w chilijskich Andach na wysokości około 2.500 metrów nad poziomem morza. Główne lustro „Magellana” będzie miało aż 24,5 m średnicy i będzie składać się z siedmiu mniejszych elementów (każdy po 8,4 m). Każde lustro musi być wypolerowane co do jednej milionowej cala (25 nanometrów) czyli mniej więcej wielkości pojedynczej molekuły szkła. Lustra powstają w laboratorium Uniwersytetu w Arizonie.

W czasie zimowego spotkania Amerykańskiego Towarzystwa Astronomicznego na początku stycznia, o postępach prac nad optyką teleskopu opowiedzieli dyrektor GMT – Pat McCarthy oraz Buell Jannuzi, szef katedry astronomii na Uniwersytecie w Arizonie i jednocześnie dyrektor Steward Observatory. Obaj stwierdzili, że inauguracja GMT możliwa jest w 2023 roku.

Lustra dwóch porównywalnych ogromnych teleskopów (TMT i E-ELT) zostaną zbudowane przy użyciu setek „niewielkich” elementów. W przeciwieństwie do nich GMT składać się będzie z siedmiu ogromnych luster (plus jedno zapasowe), aby utworzyć równowartość pojedynczego lustra o średnicy 80 stóp (niecałe 25 metrów). Cztery lustra zostały już odlane, ale tylko jedno z nich jest już ostatecznie wypolerowane z pożądaną precyzją

Jeszcze przed montażem wszystkich luster, GMT będzie największym teleskopem na świecie. Jak stwierdza McCarthy, według harmonogramu do 2023 roku będzie całkowicie gotowe 4 może 5 luster. Nawet z 4 lustrami będzie to największy teleskop na świecie przewyższając dwukrotnie drugi na liście. Nawet na tym wczesnym etapie, naukowcy będą w stanie korzystać z teleskopu, aby zajrzeć w głąb przeszłości wszechświata, badać atmosfery planet wokół innych gwiazd i poszukiwać oznak ciemnej materii w innych galaktykach.

Lustra produkowane są w laboratorium Steward Observatory w procesie „wirowania”, w którym stosuje się odpowiednią formę (polecam filmik poniżej). Stopione szkło (ponad 17 ton) jest obracane, tworząc zakrzywioną powierzchnię, a następnie chłodzone, po czym elementy formy są usuwane ze środka. Proces ten tworzy lekkie, ale wytrzymałe lustra, po których można nawet skakać („Jednak nie zaleca się upuszczania młotka na powierzchnię” – ostrzega McCarthy).
Proces wirowego odlewania trwa od 12 do 14 miesięcy dla jednego lustra. Efektem takiego procesu jest symetryczna krzywizna, która jest wymagana tylko dla jednego z luster, które będzie zamontowane na środku). Każde pozostałe musi przejść skomplikowany proces polerowania powierzchni inaczej – tak, aby po instalacji były symetryczne wokół środka kompletnego lustra teleskopu. Pierwsze lustro zostało odlane już w 2005 roku, ale światowy kryzys gospodarczy opóźnił prace o kilka lat.

Projekt Gigantycznego Teleskopu Magellana to wspólne przedsięwzięcie amerykańskich instytutów i uczelni (w tym Obserwatoria Carnegie, Uniwersytet Harvarda, Instytut Smithsona, Uniwersytet TAMU z Texasu), a także organizacji z Brazylii, Korei i Australii.