POŁUDNIOWE PLEJADY: Gromada otwarta IC 2602

W obszarze konstelacji Kila (Carina) znajduje się jeden ze skarbów Południowego Nieboskłonu- piękna, błękitna gromada otwarta IC 2602. Innym oznaczeniem tego obiektu jest Caldwell 102, zarazem ostatni z obiektów w katalogu Caldwella. Podobnie jak Plejady (M 45), gromada z Kila jest z łatwością dostrzegalna nieuzbrojonym okiem.

Jej średnica jest szacowana na blisko 100 minut kątowych. Południowe Plejady to jeden z ważniejszych obiektów głębokiego nieba znajdujących się w obfitej części Drogi Mlecznej, będącej w obszarze gwiazdozbioru Kila. Zarówno Plejady (M45), jak i IC 2602 są skupiskiem młodych , gorących, błękitnych gwiazd, oddalonych od Ziemi o ok. 500 l.ś. Ich wiek jest szacowany na blisko 50 mln lat (niektóre źródła podają nawet, że 30 mln lat). Dla porównania: Plejady są w przybliżeniu dwa razy starsze, a ich wiek wylicza się na ok. 100 mln lat.

Gromada liczy ok. 60 gwiazd, w tym co najmniej 30 jaśniejszych od wartości 9 magnitudo. Sześć gwiazd mieści się w przedziale 2,8- 4,3^m. Minimum 23 gwiazdy gromady należą do typów widmowych B- A, reszta zalicza się do typów F- K. W odróżnieniu od M45. Obserwuje się względnie wysokie wartości rotacji gwiazd składowych gromady. Świadczy to m.in. o młodym wieku obiektu. Gwiazdy gromady IC 2602 zaliczają się do asocjacji OB Skorpiona- Centaura, szeroko rozproszonej po nieboskłonie, ale mogącej mieć wspólne pochodzenie.
Południowe Plejady posiadają jedną wyjątkowo jasną gwiazdę, wyraźnie odznaczającą się pod tym względem na tle reszty składowych. Jest nią Theta Carinae.

Theta Carinae jest spektroskopowo podwójną, niezwykle gorącą, niebieską gwiazdą ciągu głównego. Zalicza się do typu widmowego B0Vp o jasności wizualnej 2,8^m. Jest to obiekt o nietypowych parametrach fizyko- chemicznych, o czym świadczy rozszerzenie typu widmowego („p”- peculiar, osobliwy). Theta Carinae wykazuje podwyższony w stosunku do większości gwiazd udział krzemu w zewnętrznych warstwach atmosfery. Komponent A jest blisko 16.000 razy jaśniejszy od Słońca oraz 5,5- krotnie od niego większy. Silna utrata masy oraz jej wyrzut do otaczającej przestrzeni, sprawia, że gorący gaz wodorowy zderza się z drobinami materii międzygwiazdowej, czego rezultatem jest m.in. emisja promieniowania rentgenowskiego (X).

Temperatura powierzchni Theta Carinae jest bliska 30.000 K, a jej  wskaźnik barwy osiąga bardzo wysoką ujemną wartość: -0,22. Istnieją wzmianki w literaturze, wg których theta Carinae jest tzw. błękitnym maruderem i pod względem parametrów widmowych stanowi niejako typ pośredni pomiędzy typem O oraz B. Wiatr gwiazdowy thety Carinae jest dość rozrzedzony, ale za to intensywność promieniowania X jest wyjątkowo wysoka.

HD 92536– gwiazda ciągu głównego, typu widmowego B8. Wykazuje jasność 6,3^m. Jest intensywnie błękitna. Wskaźnik barwy wynosi -0,07.

V518 Carinae– niezwykła gorąca gwiazda typu widmowego Be, zlokalizowana ok. 6’ na południowy zachód od Theta Carinae. Temperaturowo zalicza się do typu B3/5V. Wykazuje wyjątkowo wysoki ujemny wskaźnik koloru: -0,14. Jest jedną  jaśniejszych gwiazd gromady: 4,8^m. Gwiazdę charakteryzuje obecność pasm emisyjnych wodoru. Pochodzą one od wzbudzonych atomów materii wodorowej formującej dysk dookoła gwiazdy. Wbrew pozorom, gwiazdy Be nie należą do skrajnej rzadkości. Uczeni szacują, że stanowią one blisko 20% wszystkich błękitnych gwiazd typu widmowego Be. V518 jest gwiazdą zmienną o zakresie zmian jasności 4,60- 4,76^m.

Podobnie jak M45, Południowe Plejady najlepiej prezentują się w lornetce lub w okularze teleskopu o niewielkim powiększeniu, tak aby można było ujrzeć cały obiekt w jednym polu widzenia. Mimo porównań do Plejad, IC 2602 nie posiada charakterystycznego dla M45 zarysu „wozu”. Za to tworzy ona dwa wyraźne skupiska gwiazd.
Podobieństwem obu gromad jest ich znaczna jasność wizualna. Obydwie są doskonale widoczne gołym okiem i składają się z gorących, błękitnych komponentów.

0,7 stopnia na południe od IC 2602 znajduje się kolejny interesujący obiekt, 8- magnitudowa gromada otwarta: Melotte 101, również warta chwili uwagi. Jest wspaniale widoczna przy powiększeniu ok. 75x.

Źródła:

1. Doyle: „Massive Stars: Theta Carina”, 2017.
2. M. Mobberley: „The Caldwell Objects and How to Observe Them”, str. 210- 211.
3. S. J. O’Meara: „Deep-Sky Companions: Southern Gems”, str. 182- 183.
4. R. Burnham: “Burnham’s Celestial Handbook”, str. 471.
5. M.E. Bakich: “1,001 Celestial Wonders to See Before You Die”, str. 71- 72.
6.  Prof. J. Kaller –  notatki.