Serce Mgławicy Oriona- TRAPEZIUM
TRAPEZIUM, CZYLI SŁÓW KILKA O SERCU MGŁAWICY ORIONA
W samym sercu słynnej Wielkiej Mgławicy w Orionie mieści się zwarta młoda gromada otwarta. Gołym okiem jest widoczna jako pojedyncza, słaba gwiazda- środkowa z gwiazd symbolicznego Miecza Oriona. Gromada Trapezium (Theta 1 Orionis), bo o niej tutaj mowa, to bardzo młody układ- jej wiek szacuje się na ok. milion lat, co astronomii jest czasem krótkim. Zawiera on nieco ponad tysiąc gorących gwiazd należących w przeważającej części do wczesnych typów widmowych A oraz B. Gwiazdy gromady Trapezium są rozmieszczone na obszarze o rozpiętości zaledwie 4 l.ś. (mniej więcej tyle, co odległość Alfy Centauri od Ziemi). Wartość ta wyrażona w sekundach łuku to blisko 47’’. Są one zatopione w pyłach mgławicy, jonizując i wzbudzając do świecenia jej materię. Jonizacja ma miejsce m.in. za pośrednictwem silnego promieniowania ultrafioletowego emitowanego przez gwiazdy Theta 1 Orionis.
Trapez to jedna z najmłodszy znanych gromad otwartych. Jest oddalona od Ziemi o ok. 1500 l.ś. Znajdują się w niej gwiazdy na wczesnych etapach ewolucji, wśród nich również systemy gwiezdne otoczone dyskami protoplanetarnymi. W obszarze Trapezu odkryto brązowe karły. Ale są one zbyt ciemne, aby można było je dostrzec w zakresie światła widzialnego (nawet przy użyciu teleskopu Hubbl’a). Dopiero obraz zarejestrowany w paśmie podczerwonym otwiera taką możliwość. Dzięki specjalnej kamerze zapisującej obraz w zakresie bliskiej podczerwieni, stwierdzono obecność blisko pięćdziesięciu brązowych karłów należących do gromady Theta 1 Ori.
Cztery najjaśniejsze gwiazdy Trapezu: Theta 1 Ori A, B, C oraz D tworzą charakterystyczny kształt (stąd nazwa gromady). Owe cztery komponenty są łatwe do obserwacji, nawet przy użyciu niewielkiego 10-cm teleskopu. Jasności wizualne składowych mieszczą się w przedziale 5-8 magnitudo.
Obserwacja gwiazd A-D nie jest szczególnym wyzwaniem. Jednak dostrzeżenie komponentu E oraz F jest zadaniem nieprostym. Znakomity astronom amator, Jeremy Perez opisuje w swych notatkach obserwacyjnych, że używając newtona 6’’ przy powiększeniu 240x, był w stanie dostrzec gwiazdę Theta Ori E. Widoczności składowej F nie był do końca pewien (obie gwiazdy są nieco ponad 11-magnitudowe. Ale składnik F znajduje się blisko jasnej gwiazdy C i niknie w jej silnym blasku).
Wg czasopisma Sky And Telescope, niektórzy obserwatorzy twierdzą, że układ Trapezium wygląda jakby zawieszony na tle mgławicy i sprawiają wrażenie głębi oraz przestrzennego obrazu.
Główne składowe gromady Trapezium:
* Gwiazda Theta Ori A: jest to system potrójny. Dwie z gwiazd: A1 i A2 tworzą układ podwójny zaćmieniowy. Jednocześnie gwiazda A1 jest spektroskopowo rozdzielna. Oba komponenty układu spektralnie rozdzielnego: A1a i A1b są oddalone od siebie o niewielką odległość: zaledwie 0,0024’’- niemożliwą do rozdziału przy pomocy sprzętu optycznego. Z kolei dalszy, możliwy do optycznego rozdzielenia składnik A2 jest oddalony od gwiazdy A1 o 0,19’’. Komponent Theta 1 Orionis A1 należy do typu widmowego B0,5 i jest gorącą gwiazdą ciągu głównego. Z kolei gwiazda Theta 1 Orionis A2 zaliczana jest do nieco późniejszego typu widmowego A0.
* Theta 1 Ori B: to złożony system pięciokrotny. Jest to układ zaćmieniowy typu Algola. Jasność wizualna gwiazdy Theta 1 Ori B oscyluje w przedziale 7,9- 8,65 magnitudo, z okresem prawie 6,5 dnia.
Składnik B1 należy do typu widmowego B1V. Jest on ciasnym systemem podwójnym, spektroskopowo rozdzielnym. Składniki tego ciasnego układu są oddalone od siebie zaledwie o 0,13 A.U. Wszystkie komponenty gwiazdy Theta Ori B należą do ciągu głównego. Gwiazda B1 posiada masę równą 7 masą Słońca, gwiazda B2: 3 Mʘ, B3: 2,5 Mʘ, a gwiazda Theta Ori B4 posiada masę już tylko 0,2 Mʘ. Odległość między komponentami B1 i B2 to 0,94’’, B2-B3: 0,12’’, B1-B4: 0,62’’.
* Theta 1 Ori C: jest to gwiazda potrójna. Składowa C1 (najjaśniejsza spośród wszystkich gwiazd gromady Trapez) jest bardzo gorącą gwiazdą typu widmowego O7, należącą do ciągu głównego. Jej masa to aż 38 Mʘ. Zbudowana jest z dwóch gwiazd rozdzielnych spektroskopowo. Oba składniki dzieli odległość zaledwie 0,0025’’. Temperatura powierzchni gwiazdy Theta 1 Ori C1 jest wybitnie wysoka: 39.000 K. Stanowi ona również bardzo silne źródło wysokoenergetycznego promieniowania ultrafioletowego. To ono w głównej mierze odpowiada za jonizację materii mgławicowej. Składowa C wykazuje bardzo silny wiatr gwiazdowy. Jest on tak znaczny, że wywiera spory wpływ na formowanie się młodych gwiazd, które są jeszcze otulone materią dysku protoplanetarnego.
Komponent C2 to masywna gwiazda (9 Mʘ) orbitująca w odległości 0,028’’ wokół składowej pierwotnej C1 z okresem nieco ponad 11 lat. Jest gorącą gwiazdą typu widmowego O9,5.
* Theta 1 Ori D: jest układem potrójnym. Należy do typu widmowego B0,5 ciągu głównego. Gwiazdy składowe systemu D1 i D2 są możliwe do rozdzielenia przy pomocy najlepszej aparatury optycznej, nie są więc spektroskopowo rozdzielne. Ale odległość pomiędzy nimi to raptem 0,018’’.
* Theta 1 Ori E: to system podwójny spektralnie rozdzielny. Zalicza się do późnego typu widmowego: G2 (identycznego jak nasza Dzienna Gwiazda) oraz do klasy jasności IV (podolbrzym). Gwiazda opuściła zatem już ciąg główny powiększając znacznie swe rozmiary. W odległości 0,02’’ od Theta 1 Ori E1 jest obecny drugi składnik układu: D2.
* Theta 1 Ori F: układ podwójny. Należy do typu widmowego B8.
* Theta 1 Ori G: pomarańczowa gwiazda pojedyncza późnego typu widmowego: K0,7.
* Theta 1 Ori H: Gwiazda podwójna o ciasnym stopniu separacji. Jej jasność wizualna to zaledwie 15,8 magnitudo.
* Theta 1 Ori I: bardzo ciemny obiekt o słabo poznanej strukturze. Posiada jasność wizualną 16,3 magnitudo.
………………..
Źródło:
- Kraus, G. Weigelt: „Tracing the young massive high eccentrity binary system Theta 1 Orionis C through periastron passage”.
- Lodriguss: “Theta 1 Orionis, The Trapezium”.
- J. Lada, J. Alves, A.A. Muench, A. Lada: “The luminosity and Mas Function of The Trapezium Cluster”.
- Ze strony “Hubble space Telescope”
- Z notatek Jima Kalera, profesora z Uniwersytetu w Illinois.
