Gromada Warkocza Bereniki, MELOTTE 111

Melotte 111 to rozległa gromada otwarta znajdująca się w konstelacji Warkocza Bereniki. Zajmuje znaczny obszar na nocnym niebie. Jej średnica kątowa wynosi ok. 7,5^o– 8^o. Niekiedy można znaleźć w literaturze nieco mniejsze wartości średnicy, np. 5^o. Ale należy pamiętać, że uwzględniono wówczas rozmiar wewnętrznej części gromady, bez jej „otoczki”. Melotte 111 jest widoczna gołym okiem na czystym, ciemnym niebie. Ma wówczas postać mdławej plamki roztaczającej się w pobliżu 4,4-magnitudowej, pomarańczowej gwiazdy Gamma Comae Berenices. Gromada jest zlokalizowana mniej więcej w połowie odległości pomiędzy gwiazdami Cor Caroli (α CVn) oraz Denebolą (β Leo).

Niestety, obiekt ten nie został skatalogowany w zestawieniu NGC ani w katalogu Messiera, za to posiada oznaczenie w katalogu Melotte.

Parametry fizyczne:

Gromada Warkocza jest jedną z najbliższych Ziemi gromad (trzecią, tuż po Ruchomej Gromadzie Wielkiej Niedźwiedzicy oraz Hiadach w Byku).Znajduje się blisko dwa razy dalej od Hiad. Dzieli ją od nas dystans zaledwie 280 l.ś. Ale gdyby Słońce znajdowało się w takiej odległości od Ziemi, to wówczas jego jasność wizualna przyjęłaby wartość zaledwie 9,2^m.

W jej skład wchodzi niewiele gwiazd. Ich ilość szacuje się na ok 40 (z przedziału jasności wizualnych 5- 11mag). Ale dokładna wartość nie jest znana, gdyż potwierdzenie przez naukowców przynależności danej gwiazdy do gromady jest zależne od wielu parametrów (m.in. od parametrów ruchu w przestrzeni). Najjaśniejsze składowe formują symboliczny zarys litery V.

Obserwacje prowadzone gołym okiem pozwolą na dostrzeżenie Mel 111 (w postaci mgiełki), ale komponenty składowe pozostaną niewidoczne. Aby rozróżnić skłądniki gromady, należy posłużyć się lornetką o niewielkim powiększeniu i szerokim polu widzenia (duże powiększenie ukaże tylko fragment obiektu).

Ruch własny gromady to ok. 0,02’’ w ciągu roku. Każda gwiazda, która pozornie znajduje się w obszarze gromady, a wykazuje inną wartość ruchu własnego (zwykle wyższą), od razu została wykluczona jako składowa systemu (wszystkie składniki jednej gromady wykazują zbliżone parametry ruchu w przestrzeni, gdyż są z nią powiązane grawitacyjnie). Przykładami jasnych gwiazd znajdujących się „na tle” Melotte 111, ale nie związanych z nią siłami grawitacji są 15, 18 i 7 Com.

Wiek Mel 111 nie wyróżnia się w żaden szczególny sposób na tle pozostałych gromad otwartych. Wynosi blisko 500 milionów lat. Dla porównania młode Plejady liczą ok. 100 mln lat, a Hiady aż  625 mln lat.

Parametry chemiczne:

Gromada Melotte 111 składa się ze średnio gorących: białych oraz żółtych gwiazd. Typy widmowe najjaśniejszych komponentów (z przedziału jasności wiz. ok. 5- 11^m) zawierają się w zakresie od wczesnego A do późnego G. Poniżej znajduje się zestawienie sześciu najjaśniejszych gwiazd należących do Mel 111:

• 12 Com: 4,8^m; F6III + A3V (spektr. podw.); (B-V)= +0,50
• 13 Com: 5,2^m; A3V; (B-V)= +0,08
• 14 Com: 4,9^m; F0p; (B-V)= +0,27
• 16 Com: 5,0^m; A4V; (B-V)= +0,14
• 21 Com: 5,5^m; A2pv; (B-V)= +0,06
• 22 Com: 6,3^m; A4Vm; (B-V)= +0,12

Zdecydowana większość z nich to gwiazdy ciągu głównego. Niektóre są tak jasne, że ich jasność absolutna przekracza nawet 50-krtonie jasność Słońca. Łączna masa gwiazd Gromady Warkocza szacowana jest na blisko 100 M_ʘ.

 Gwiazdy podwójne oraz obiekty o niskiej masie:

Co najmniej osiem spośród blisko czterdziestu gwiazd gromady to systemy podwójne. Znajduje się tam nawet jedna gwiazda sześciokrotna. Są również gwiazdy spektroskopowo podwójne, m.in.: HIP 60351 (F6III + 3AV), HIP 60406, HIP 60458 lub HIP 60490.

Gromada Warkocza jest dość uboga w komponenty i mocno rozproszona. Sprawia wrażenie, jakby nie posiadała ciemnych, chłodnych gwiazd ciągu głównego o niskiej masie. Ale badania fotometryczne z roku 1981 (Deluca i Weis) wykazały, że pośród zbadanych 90 czerwonych, słabych gwiazd, z przedziału jasności wizualnej 10,5- 15,5^m, dziesięć z nich może należeć do Melotte 111.

Bardzo interesujący jest fakt, iż zaobserwowano obiekty o bardzo niskich masach, poniżej 0,2 M_ʘ, w tym także brązowe karły. Część z tych chłodnych gwiazd odpowiada pod względem parametrów ruchu w przestrzeni gwiazdom gromady Warkocza i istnieje wymierne prawdopodobieństwo, że mogą być z nią powiązane grawitacyjnie.

Źródło:

1. Burnham: „Burnham’s Celestial Handbook”, tom II, str. 668- 672.
2. A. Guerrero, V. G. Orlov, M.A. Monroy- Rodriguez I M.B. Fernandes: “Stellar Multiplicity of The Open Cluster Melotte 111; 2015.
3. Melnikov I J. Eisloffel: “The Mass Function of The Coma Berenices Open Cluster below 0,2M_ʘ: a search for low-mass stellar and substellar members”; 2012.
4. Baza danych SIMBAD oraz Stelle Doppie.