Ukryta Galaktyka – IC 342

T.A. Rector/University of Alaska Anchorage, H. Schweiker/WIYN and NOAO/AURA/NSF

Galaktyka IC 342 to zaskakująco trudny obiekt. Chociaż jest duża i jasna, galaktyka znajduje się w pobliżu dysku galaktycznego Drogi Mlecznej, gdzie niebo jest gęste od gwiazd, galaktycznego gazu i ciemnego pyłu. Aby zobaczyć skomplikowaną spiralną strukturę IC 342, trzeba zatem przedrzeć się przez dużą ilość materii zawartej w naszej własnej galaktyce. W rezultacie IC 342 jest obiektem wymagającym w obserwacji i fotografii, stąd jej intrygująca nazwa: „Ukryta Galaktyka”.

Położona bardzo blisko (w kategoriach astronomicznych!) Drogi Mlecznej, ta rozległa galaktyka spiralna byłaby jedną z największych i najjaśniejszych (widoczną gołym okiem!) na niebie, gdyby nie jej niefortunne położenie. Niestety IC 342 znajduje się w gwiazdozbiorze Żyrafy, niedaleko (10,5 stopnia od galaktycznego równika) płaszczyzny Drogi Mlecznej, więc nie jest tak spektakularna, jak byłaby, gdyby jej światło nie było tak mocno osłabione przez pył. Obraz tego, jak mógłaby wyglądać IC 342, można zobaczyć na zdjęciu w podczerwieni wykonanym przez satelitę WISE.

IC 342 została po raz pierwszy zauważona przez angielskiego astronoma Williama Fredericka Denninga w 1890 roku (dwa lata po opublikowaniu przez Johna Dreyera katalogu NGC), w Bristolu, za pomocą 10-calowego reflektora. Odkrycie ogłosił dwa lata później. Chociaż Denning był przede wszystkim znany jako łowca komet, odkrył 17 innych obiektów, które również trafiły do suplementu katalogu NGC w 1895 i 1908 roku (Index Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars – IC). Galaktyka była uważana przez Edwina Hubble’a za część naszej Grupy Lokalnej Galaktyk, jednak późniejsze pomiary wykazały, że znajduje się nieco dalej, w odległości około 7-13 milionów lat świetlnych (3-5 razy dalej niż Galaktyka Andromedy i Galaktyka Trójkąta) i cały czas się od nas oddala (z prędkością ok 31 km/s). Jak widzimy, z powodu przysłonięcia galaktycznym pyłem, rozbieżności w oszacowaniu odległości są nadal bardzo duże. Taka odległość umieszcza ją poza Grupą Lokalną i czyni jedną z dwóch najjaśniejszych galaktyk związanych z grupą galaktyk Maffei.  Grupa IC342/Maffei jest najbliższą Grupie Lokalnej i prawdopodobnie miała wpływ na jej ewolucję poprzez oddziaływanie grawitacyjne.

IC342 jest nachylona pod kątem 11 stopni do linii naszego wzroku, dzięki czemu możemy zobaczyć cały jej dysk. Jest mniej więcej tego samego rozmiaru (nieco mniejsza) i typu co Droga Mleczna. Galaktyka posiada kilka wyraźnych obszarów HII w swoich ramionach spiralnych, co sugeruje, że przeszła niedawny wybuch formowania się gwiazd. Co niezwykłe, wydaje się, że jądro galaktyki również przeszło niedawno podobny proces. Gromada gwiazd w pobliżu jądra prawdopodobnie uformowała się około 60 milionów lat temu, w procesie który został zainicjowany przez napływ gazu do centralnego rejonu galaktyki, napędzany obecnością niewielkiej poprzeczki. Nowo przybyły gęsty gaz utworzył pierścień, w którym zachodzi intensywne formowanie nowych gwiazd. Do tej pory odkryto w nim co najmniej 5 gigantycznych obłoków molekularnych, wraz z licznymi regionami formowania gwiazd. To sprawia, że IC 342 jest najbliższą galaktyką z tego typu pierścieniem. 

Z racji położenia w pobliżu północnego bieguna niebieskiego, w naszych szerokościach geograficznych, galaktyka widoczna jest na niebie przez cały rok. W odnalezieniu IC 342 znajdującej się pośród słabych gwiazd Żyrafy, przydatny będzie charakterystyczny i bardzo jasny kształt sąsiedniego gwiazdozbioru Kasjopei. 3-krotne przedłużenie linii wyznaczonej przez gwiazdy Ruchbah i Segin pozwoli dotrzeć w okolice obiektu. Poszukaj IC 342 około 3º na południe od gwiazdy γ (gamma) Camelopardalis o jasności 4,6 mag. Galaktyka posiada całkowitą jasność około 8,5 mag, ale światło to jest rozłożone na około 20′ średnicy, co stanowi 2/3 średnicy Księżyca w pełni. Efektem jest zatem niska jasność powierzchniowa, która w obserwacjach wizualnych wymagać będzie nieba wolnego od zanieczyszczenia światłem.

Na dobrym, ciemnym niebie w pogodną noc można dostrzec ten gwiezdny zbiór jako niewielką (tylko jądro z najbliższymi okolicami) przyćmioną plamkę nawet za pomocą lornetki. Jeśli skierujesz w jej stronę duży teleskop, włóż okular o długiej ogniskowej dającej niewielkie powiększenie. Użyj swoich najlepszych umiejętności obserwacyjnych, aby zauważyć jakiekolwiek struktury galaktyki. Jest to możliwe (zobacz szkice TU i TU), ale ich zobaczenie wymagać będzie większego sprzętu, bardzo ciemnego nieba i dużo cierpliwości. Nieco przypomina pod tym względem Messiera 101, ale o większym poziomie trudności.

1. https://esahubble.org/images/potw1727a/
2. http://wise.ssl.berkeley.edu/gallery_ic342.html
3. https://www.webbdeepsky.com/galaxies/object/IC342