Poznajemy gwiazdozbiory zodiakalne – Ryby i Baran
Ryby i Baran, podobnie jak poprzedzające je gwiazdozbiory Koziorożca i Wodnika to mniej znane i niespecjalnie popularne wśród miłośników astronomii konstelacje nocnego nieba. Nie jest to zaskakujące zważywszy na brak (z pewnymi wyjątkami) jasnych gwiazd i przyciągających uwagę obiektów głębokiego nieba. Warto jednak poświęcić chociaż chwilę i przyjrzeć się tym posiadającym ciekawą historię i istotnym ze względu na swoje położenie dwóm gwiazdozbiorom pasa Zodiaku.
Ryby to gwiazdozbiór równikowy, leżący bezpośrednio na południe od Andromedy i Pegaza, a na północ od Wieloryba. Jest to jedna z najsłabszych ze starożytnych konstelacji, nie zawierająca gwiazd jaśniejszych niż 3,6 mag. Ryby to jedna z trzynastu konstelacji zodiakalnych, a Słońce przechodzi przez nią każdego roku od połowy marca do połowy kwietnia. Okres ten obejmuje moment, w którym Słońce co roku przecina równik niebieski w tzw „punkcie Barana” (kiedyś leżał w Baranie, ale „przesunął się” do Ryb z powodu zjawiska zwanego precesją) wyznaczając moment równonocy wiosennej.
Ryby są tradycyjnie reprezentowane przez parę ryb pływających w przeciwnych kierunkach z ogonami połączonymi sznurem (bądź liną). Gwiazdozbiór prawie na pewno jest pochodzenia babilońskiego, a znaczenie sznura łączącego ogony ryb niestety nie jest znane. Konstelacja i jej wyobrażenie były często łączone z greckimi postaciami mitologicznymi. Symbolika Ryb jest najczęściej związana z Erosem i jego matką Afrodytą, którzy uciekli przed potworem o imieniu Tyfon, przemieniając się właśnie w ryby. W analogiczny sposób przed tym samym Tyfonem próbował uciec bóg imieniem Pan sprawiając sobie ogon podobny do rybiego, ale ponieważ sam posiadał atrybuty fizyczne nawiązujące do kozy, połączenie takie dało nam obraz Koziorożca. Istnieje również rzymska odmiana mitu. Zamiast Erosa i Afrodyty, Rzymianie połączyli Ryby z Kupidynem i Wenus, którzy uciekli przed podobnymi niebezpieczeństwami, płynąc na grzbietach ryb.
Galaktyka NGC 488 (Mount Lemmon SkyCenter)
Jak wygląda konstelacja Ryb? Prawda jest taka, że - podobnie jak w przypadku wielu innych gwiazdozbiorów – trudno byłoby dostrzec jej pozorny obraz, patrząc na gwiazdy gołym okiem. Na szczęście Ryby można znaleźć dość łatwo, odwołując się do jasnego i charakterystycznego asteryzmu znanego jako Wielki Kwadrat Pegaza. Konstelacja jest widoczna na niebie od października do grudnia na półkuli północnej. Można ją zobaczyć na szerokościach geograficznych od 90 stopni do -65 stopni. Jest całkiem duża, zajmująca 889 stopni kwadratowych co plasuje ją na 14 miejscu wśród największych gwiazdozbiorów na niebie. Ryby zawierają głównie niezbyt jasne gwiazdy. Najjaśniejsza jest znana jako Kallat Nunu (lub Alpherg). Jest to żółty olbrzym o jasności 3,62 mag. Jest 316 razy jaśniejszy od Słońca i 26 razy większy. Gamma Piscium to druga najjaśniejsza gwiazda o jasności 3,69 mag. Jest również żółtym olbrzymem, 10 razy większym od Słońca i 61 razy jaśniejszym. Z jasnością 3,82 mag, Alrescha („Sznur” po arabsku, gwiazda wyznacza węzeł sznura) jest trzecią najjaśniejszą gwiazdą. Jest to podwójny układ gwiazd znajdujący się około 140 lat świetlnych od Ziemi.
Ryby zawierają jeden obiekt Messiera znany jako M74. Jest to piękna galaktyka spiralna zwrócona „twarzą” do Ziemi, znajdująca się około 32 miliony lat świetlnych od nas. Niska jasność galaktyki powoduje, że jest to jeden z najtrudniejszych do obserwacji obiektów z katalogu Messiera dla astronomów-amatorów, jednak stosunkowo duży rozmiar kątowy oraz możliwość obserwacji całej tarczy galaktyki sprawia, że jest ona idealnym obiektem dla profesjonalistów do badania struktury ramion spiralnych. Uważa się, że zawiera około 100 milionów gwiazd. W gwiazdozbiorze Ryb można również znaleźć kilka innych słabych galaktyk. Najbardziej godną uwagi z nich jest NGC 488, efektownie wyglądająca galaktyka spiralna z ciasno owiniętymi ramionami i ciemnymi pasami pyłu.
Baran to średniej wielkości konstelacja zodiakalna, którą można zobaczyć na półkuli północnej od jesieni do wczesnej wiosny. Jest widoczny na szerokościach od 90 stopni do -60 stopni. Jest to średniej wielkości konstelacja położona między gwiazdozbiorami Byka, Ryb i Wieloryba. Jest to jedna z 48 konstelacji opisanych przez Ptolemeusza w II wieku. Baran to 39 co do wielkości konstelacja nocnego nieba, zajmująca obszar 441 stopni kwadratowych. Jest również jedną z trzynastu konstelacji zodiaku. Oznacza to, że leży wzdłuż ekliptyki – ścieżki, którą Słońce pokonuje na niebie w ciągu roku.
Jest to starożytna konstelacja, która w historii była znana pod wieloma postaciami. Dla wczesnych Babilończyków gwiazdy te reprezentowały parobka (lub robotnika rolnego). Wcześni Chińczycy uważali ją za „bliźniaczych inspektorów”. Dla mieszkańców Wysp Marshalla był to morświn. W mitologii greckiej przedstawiał barana Chrysomallosa, z którego uzyskano złote runo w opowieści o Jazonie i Argonautach. Co ciekawe grecka mitologia związana z Baranem sięga nieco głębiej. Przybył on na ratunek dzieciom króla Atamasa przed uciskiem ze strony złej macochy na prośbę pierwszej żony króla skierowaną do Zeusa. W końcu dzieci zostały uratowane i doleciały do Kolchidy u podnóża Kaukazu, gdzie tamtejszy król Ajetes chętnie je przyjął, a barana złożono w ofierze Zeusowi. Runo barana zostało zachowane i stało się znane właśnie jako złote runo.
Galaktyka NGC 772 (Mount Lemmon SkyCenter)
Baran to stosunkowo słaba konstelacja zawierająca tylko 4 jasne gwiazdy. Na szczęście jest dość łatwa do zlokalizowania. Głowę Barana wyznaczoną przez jego najjaśniejszą gwiazdę znajdziemy w połowie drogi między Plejadami na wschodzie i wspomnianym wyżej Kwadratem Pegaza na zachodzie. Hamal jest najjaśniejszą gwiazdą w konstelacji o jasności wizualnej 2.0 mag. Jest to pomarańczowy olbrzym znajdujący się 66 lat świetlnych od Ziemi. Wokół Hamala krąży odkryta w 2011 roku egzoplaneta wielkości Jowisza. Drugą najjaśniejszą gwiazdą jest Sheratan o jasności 2,64 mag. To niebiesko-biała gwiazda znajdująca się około 59,6 lat świetlnych od nas. Mesarthim o jasności 3,86 magnitudo jest trzecią najjaśniejszą gwiazdą. Jest to podwójny układ gwiazdowy oddalony o 160 lat świetlnych. Dwie gwiazdy można łatwo rozdzielić w małym teleskopie. Baran zawiera sześć formalnie nazwanych gwiazd. Oprócz 3 wcześniej wspomnianych, mamy Bharani, Botein i Lilii Borea. W XVII wieku holenderski astronom Petrus Plancius zabrał trochę gwiazd z Barana i stworzył nową konstelację, znaną jako Pszczoła (Apis). Przeszła ona kilka transformacji, była muchą, osą i lilijką, aż w XX wieku astronomowie oddali te gwiazdy Baranowi.
Baran nie zawiera żadnych obiektów Messiera, ale zawiera kilka bardzo słabych galaktyk, które można zobaczyć tylko w większych teleskopach. NGC 772 to efektowna galaktyka spiralna bez poprzeczki znajdująca się około 130 milionów lat świetlnych od Ziemi, otoczona przez kilka mniejszych galaktyk satelitarnych. NGC 1156 to nieregularna galaktyka karłowata znajdująca się około 17 milionów lat świetlnych od Układu Słonecznego.
1 280 views
