10 kobiet z historii astronomii, które warto poznać nieco lepiej
Maria Mitchell (druga od lewej) i jej uczniowie mierzą obrót Słońca na podstawie ruchu plam słonecznych. Źródło: Vassar College Library.
Kobiety przez wieki zmuszone były walczyć o równe prawa i w niektórych kwestiach nadal muszą to robić. Większość swoich obecnych praw zdobyły dopiero w XX wieku. Jeśli chodzi o uznanie, szczególnie w dziedzinach zdominowanych przez mężczyzn, takich jak nauka, technologia, inżynieria i matematyka, kobiety wciąż walczą o równą reprezentację i uznanie ich pionierskiej pracy, choć na szczęście postrzeganie osiągnięć kobiet w świecie nauki mocno się zmienia na lepsze.
W świecie astronomii nie było inaczej. We wczesnych latach odkryć astronomicznych kobiety były głównie zatrudnione jako asystentki mężczyzn, którzy wiedli wiodącą rolę (a później przejmowali dużą część uznania, zaszczytów i gratyfikacji finansowych) za żmudne zadania i projekty realizowane w dużym stopniu właśnie przez kobiety. W rzeczywistości kobiety nie miały nawet możliwości samodzielnej obsługi teleskopów aż do początku XX wieku.
Ponieważ kobiety są często niedoceniane lub wręcz ignorowane w zestawieniach historycznych osiągnięć i przełomowych odkryć naukowych, warto przyjrzeć się im nieco dokładniej. Niejako przy okazji dnia kobiet, przygotowałem zestawienie w porządku chronologicznym: 10 kobiet – astronomów (astronomek?), których wkład w naszą dziedzinę nauki znacznie przewyższa uznanie, jakim zostały obdarzone.
- HYPATIA Z ALEKSANDRII
Hypatia z Aleksandrii była kobietą piękną, mądrą i elokwentną. Wyprzedzała swoje czasy i niestety zmarła przed czasem. Uważana za pierwszą kobietę – astronoma. Hypatia była również znakomitą matematyczką, konstruktorką oraz miłośniczką filozofii Platona i Arystotelesa. Żyła na przełomie IV i V wieku – w czasach wielkich zmian.
Urodzona w Aleksandrii, nie wiemy dokładnie w którym roku. Według opracowania Marii Dzielskiej (które jest mocno polecane dla chcących poznać lepiej biografię Hypatii), najwięcej poszlak przemawia za rokiem 355. Według Charlesa Kingsleya, kobieta o takim imieniu urodziła się w 390 roku, a większość źródeł opowiada się za 370 rokiem naszej ery. Hypatia została wychowana przez jej ojca, Teona. Niewiele wspomina się o jej matce w ocalałych aktach, które dokumentują życie Hypatii. Teon był matematykiem, filozofem, znanym astronomem i astrologiem. Według bizantyjskiej encyklopedii z X wieku, był także ostatnim opiekunem słynnej Biblioteki Aleksandryjskiej. Ojciec kształcił Hypatię, ucząc matematyki, nauk ścisłych, literatury, filozofii i sztuki. Ponadto kazał jej uczestniczyć w codziennej rutynie intensywnych ćwiczeń wraz z nim. Legenda głosi, że był zdeterminowany, aby jego córka stała się „doskonałą istotą ludzką”.
Hypatia nigdy nie wyszła za mąż, zamiast tego postanowiła kontynuować swoje naukowe wysiłki. Była cenioną obywatelką Aleksandrii, kochaną przez ludność i szanowaną przez urzędników. Wszyscy słuchali uważnie, gdy Hypatia przemawiała. Jej piękno, wdzięk i elokwencja były równie hipnotyzujące jak jej mądrość i filozofia. Utworzyła wokół siebie krąg oddanych uczniów, wspólnotę dążącą do wiedzy i poznania natury rzeczywistości, opierając się na filozofii pitagorejsko-platońskiej. Hypatia wymagała od siebie i swych uczniów wysiłku umysłu, woli i wyrzeczeń. Jednocześnie jej postawa była tolerancyjna i odznaczała się otwartym spojrzeniem na problemy filozoficzne.
Nie zachowały się żadne jej pisma, ale można jej przypisać współpracę z ojcem przy redakcji pism Ptolemeusza i Euklidesa. Wiadomo, że pracowała nad komentarzami i wydaniem traktatów „Arytmetyka” Diofantosa i „Stożkowe” Apoloniusza z Pergi. Nie można wykluczyć, że ostateczny kształt tych dzieł, jaki dotarł do naszych czasów, jak również „Almagestu” i „Tablic podręcznych” Ptolemeusza, jest dziełem Hypatii. Wynikałoby to z autorstwa Kanonu Astronomicznego i zredagowania Komentarza do Almagestu. Legenda przypisuje Hypatii również wynalezienie astrolabium.
Do historii przeszła jako „męczennica nauki”. Okoliczności bestialskiego morderstwa, którego ofiarą w marcu 415 roku padła Hypatia, do dziś nie są zupełnie jasne. Pomimo wszczętego tuż po śmierci filozofki śledztwa, nie udało się jednoznacznie wskazać winnych. Ujęto wprawdzie bezpośrednich sprawców zbrodni, jednak nawet obecnie historycy spierają się, kto wydał rozkaz „zlikwidowania” niewygodnej kobiety.
- ELŻBIETA HEWELIUSZ
Znany nam doskonale gdański astronom Jan Heweliusz był żonaty dwukrotnie. Pierwsza z jego żon – Katarzyna Rebeschke, podobnie jak uczony pochodziła z rodziny browarników. Młodsza o dwa lata od męża, okazała się biegłą zarządczynią browaru, w związku z czym astronom na jej barki złożył prowadzenie firmy, a sam mógł zająć się badaniami naukowymi. Małżeństwo trwało do 1662 roku, w którym Katarzyna zmarła. Po rocznej żałobie astronom poślubił godną następczynię Katarzyny – Elżbietę z domu Koopman.
O życiu Elżbiety przed ślubem z Janem nie wiadomo zbyt wiele. Była córką pochodzącego z Niderlandów kupca Nicholasa Koopmana i Joanny z domu Menning. Podobnie jak inne dobrze urodzone gdańszczanki, legitymowała się starannym wykształceniem – biegle używała języków obcych, w tym łaciny, prawdopodobnie była również oczytana, znała się na sztuce, literaturze, nauce. Jako niespełna szesnastoletnia dziewczyna podbiła serce dojrzałego astronoma, a po ślubie, który odbył się w 1663 roku w kościele świętej Katarzyny w Gdańsku, okazała się nie tylko idealną towarzyszką w życiu prywatnym, ale i osobą biegłą w astronomii, w związku z czym towarzyszyła mężowi w jego obserwacjach. Posiadała znajomość obsługi przyrządów astronomicznych, pomagała również mężowi w zarządzaniu obserwatorium, dokonywała korekt prac męża oraz prowadziła korespondencję po łacinie z wieloma europejskimi naukowcami (w tym z Edmundem Halleyem).
Stała się również inicjatorką zakończonej sukcesem odbudowy obserwatorium Heweliusza po pożarze, który pochłonął znaczną część przyrządów i dotychczasowej dokumentacji.
Do dzisiejszych czasów zachowały się dwa świadectwa wspólnej pracy, czyli miedzioryty zamieszczone w Machinae coelestis pars prior, na których przedstawiono Heweliusza w towarzystwie małżonki podczas obserwacji nieba. Podobnie jak Maria Kunicka, jedyna korespondentka Jana Heweliusza, zasłużyła zatem na miano polskiej astronomki, chociaż w odróżnieniu od Kunickiej nigdy nie opublikowała własnej pracy. Należy zaznaczyć, że jej dokonaniem na polu naukowym było natomiast opracowanie a także wydanie (po śmierci męża), jego dwóch ostatnich prac – Prodromus Astronomiae (ich wspólnie opracowany katalog 1564 gwiazd i ich pozycji) i Firmamentum Sobiescianum. Współwydane pisma zostały opatrzone dedykacją skierowaną do Jana III Sobieskiego autorstwa właśnie wdowy po Heweliuszu. Elżbieta zmarła kilka lat po mężu, w wieku 46 lat. Pochowano ją w grobie Heweliusza – w kościele świętej Katarzyny w Gdańsku.
- MARIA WINKELMANN KIRCH
Maria Kirch urodziła się w rodzinie Winkelmann 25 lutego 1670 roku, w Panitzsch koło Lipska, jako córka luterańskiego duchownego. Zainteresowana astronomią już w młodym wieku, była nauczana przez ojca, a następnie po jego śmierci, przez wuja. Została zaawansowaną uczennicą znanego astronoma-amatora Christopha Arnolda, a później Gottfrieda Kircha, astronoma z Akademii Berlińskiej, którego poślubiła w 1692 roku.
Para spędzała większość czasu na tworzeniu kalendarzy i efemeryd, z Marią jako „nieoficjalną” asystentką. Jednak jej rola była szeroko znana w kręgach astronomicznych, a sama zyskała później sławę dzięki niezależnemu (zaledwie 2 godziny po Francesco Bianchinim i Giacomo Filippo Maraldim) odkryciu komety w 1702 roku (C/1702 H1) i publikowaniu broszur astrologicznych między 1709 a 1712 rokiem. Jej mąż potwierdził obserwację komety i podobno wyraził ogromne zdziwienie, że sam jej nie zauważył, po czym… przywłaszczył sobie odkrycie. Być może stało się to z troski o własną reputację, a być może z obawy o brak możliwości publikacji odkrycia w cenionym, wydawanym w języku łacińskim periodyku Acta Eruditorum. Pomimo tego, Maria nie zniechęciła się i kontynuowała zamieszczanie swoich astronomicznych prac w niemieckich publikacjach.
Po śmierci Gottfrieda w 1710 roku Maria zwróciła się do berlińskiej Akademii Nauki o możliwość pełnego przejęcia roli zmarłego męża. Akademia, bojąc się ustanowienia precedensu zatrudnienia kobiety na tak ważne stanowisko, odrzuciła jej prośbę, ale pozwoliła jej na sześciomiesięczne mieszkanie i pensję. Rok później, być może również w ramach rekompensaty, akademia przyznała jej prestiżowy medal.
Kirch przeniosła swoją rodzinę do prywatnego obserwatorium Barona von Krosigka w Berlinie, gdzie nadal tworzyła kalendarze oraz prowadziła obserwacje planet, zaćmień i plam słonecznych z pomocą dwóch uczniów. Po śmierci Krosigka w 1714 roku Kirch krótko pracowała jako asystentka profesora matematyki w Gdańsku z wykorzystaniem obserwatorium zmarłego Jana Heweliusza. W 1716 roku Kirch i jej syn Christfried odrzucili zaproszenie Piotra I Wielkiego do Moskwy ponieważ Christfried został mianowany jednym z dwóch obserwatorów Akademii Berlińskiej (dawna pozycja jego ojca). Kirch została nieoficjalną asystentką swojego syna. W 1717 roku została upomniana przez akademię za bycie zbyt „widoczną” i ostrzegana, aby pozostać w tle. Kiedy odmówiła, została usunięta z obserwatorium i nie mając własnego sprzętu, została zmuszona do zakończenia obserwacji. Maria Kirch zmarła na gorączkę w Berlinie 29 grudnia 1720 roku.
- CAROLINE HERSCHEL
Historia Caroline Lucretii Herschel to astronomiczna bajka o Kopciuszku ze szkłem teleskopu zamiast szklanego pantofelka i cieszącym się ogromnym uznaniem bratem w roli księcia. Caroline urodziła się w Hanowerze w Niemczech 16 marca 1750 roku jako piąta z sześciorga dzieci Izaaka Herschela i Anny Ilse Moritzen. Izaak, muzyk-oboista i ogrodnik, zapewnił swojej córce podstawowe wykształcenie, pomimo dezaprobaty żony.
Caroline cierpiała na liczne choroby wieku dziecięcego, które pozostawiły ślady na całe życie. Już w wieku trzech lat miała policzki pokryte bliznami, a jej lewe oko zostało nieco zniekształcone przez ospę. Jej niewielki wzrost spowodowany był przez tyfus, który pojawił się w wieku 10 lat. Ojciec oznajmił, że nigdy nie wyjdzie za mąż, a plany matki wobec niej związane były z zawodem pokojówki. Kiedy Caroline miała 22 lata, jej ulubiony brat Freidrich Wilhelm (nazywany Fritz, a później znany jako William), wyrwał ją z tej ponurej rzeczywistości. Siedem lat wcześniej przeprowadził się do Anglii, gdzie jako muzyk zarabiał na życie. Podczas wizyty w Hanowerze obiecał uratować swoją kochaną „Linę” i zabrał ją ze sobą wracając do Bath w Anglii. William uczył swoją drobną siostrę podstaw muzyki i pomógł jej rozwinąć głos. Chociaż śpiewała tylko tam, gdzie występował jej brat, była dobrze traktowana we wszystkich operach w Anglii.
Ale oczywiście to nie dzięki muzyce Caroline znalazła się w tym zestawieniu. Kiedy William skupił się na astronomii, wyszkolił również swoją siostrę, aby mogła pracować jako jego asystentka. Chociaż Caroline nigdy nie zapamiętała nawet tabliczki mnożenia, to właśnie ona wykonała skomplikowane obliczenia na podstawie obserwacji swojego brata. W 1781 roku William odkrył planetę Uran, a astronomia stała się jego źródłem utrzymania, wraz z siostrą u boku. Dopiero podczas nieobecności Williama, Caroline mogła dokonywać własnych obserwacji i odkryć, które zagwarantowały jej miejsce w historii astronomii. 1 sierpnia 1786 roku Caroline odkryła swoją pierwszą kometę stając się pierwszą kobietą historii mającą na koncie takie dokonanie. Jej kometa stała się znana jako „kometa pierwszej damy”. Przez kolejne lata odkryła 7 kolejnych komet w tym okresową kometę 35P/Herschel-Rigollet. Caroline Herschel jest również znana jako pierwsza astronomka, która skatalogowała gwiazdy i mgławice. Przez cały okres swojej kariery naukowej odkryła 14 obiektów głębokiego nieba w tym galaktykę obecnie znaną jako Messier 110. Wraz z Mary Somerville zostały wybrane na honorowe członkinie Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego w 1835 roku jako dwie pierwsze kobiety w historii. W późniejszych latach otrzymała wiele nagród, w tym Złoty Medal Nauki przyznawany przez Króla Prus.
- MARY SOMERVILLE
Mary Somerville żyła od 26 grudnia 1780 do 29 listopada 1872 roku. Były to nadal czasy gdy powszechnie uważano, że kobieta nie powinna być niczym więcej niż „dekoracją” i/lub gospodynią domową. Jednak Mary stała się pisarką z głębokim zrozumieniem wielu nowo powstających dziedzin nauki, w tym matematyki i astronomii. Jej osiągnięcia były tak znaczące, że słowo „naukowiec” zostało po raz pierwszy użyte w 1834 roku właśnie w jej kontekście.
Mary była córką admirała Sir Williama George’a Fairfaxa i urodziła się na dworze wuja w Jedburgh. Nie miała formalnego wykształcenia i po ukończeniu szkoły potajemnie uczyła się algebry i geometrii z dostępnych książek. W 1804 roku Mary poślubiła dalekiego kuzyna, kapitana Samuela Greiga, który niestety szybko zmarł w 1806 roku, pozostawiając Mary jako 25-letnią wdowę, choć bardzo zamożną, ze środkami umożliwiającymi jej realizację ambitnych zainteresowań. W 1812 roku Mary wyszła za mąż za innego kuzyna, dr Williama Somerville, inspektora Army Medical Board (i syna wuja, u którego urodziła się Jedburgh Manse). William pomógł Mary rozwinąć swoje zainteresowania naukami fizycznymi i otworzył drzwi, które pozwoliły jej poznać wielu wybitnych ludzi nauki i myślicieli tamtych czasów. W 1816 roku Somervillowie przenieśli się do Londynu, gdzie zaprzyjaźnili się z tak wybitnymi naukowcami, jak astronomowie Sir William Herschel i Caroline Herschel, metalurg William Hyde Wollaston, fizyk Thomas Young i matematyk Charles Babbage. Podczas podróży po Europie rok później Mary Somerville spotkała wybitnego francuskiego matematyka Pierre-Simona Laplace’a, który miał stwierdzić, że jest jedyną kobietą, która zrozumiała jego matematyczne dzieła.
Wielki przełom w życiu Mary nastąpił, gdy Lord Brougham, w imieniu Society for the Diffusion of Useful Knowledge (SDUK), poprosił ją o przetłumaczenie na język angielski, książki Laplace’a – Exposition du système du monde i Méchanique céleste, którego celem było „zaoferowanie kompletnego rozwiązania wielkiego problemu mechaniki, jaka rządzi Układem Słonecznym i doprowadzenie teorii do tak ścisłej zbieżności z obserwacją, że równania empiryczne nie powinny już znajdować się w tabelach astronomicznych”. Kiedy tłumaczenie, zatytułowane The Mechanism of the Heavens, pojawiło się w 1831 roku, Mary natychmiast stała się sławna w świecie nauki.
Mary Somerville napisała wiele innych udanych prac: The Connection of the Physical Sciences (1834); Physical Geography (1848); oraz Molecular and Microscopic Science (1869). Od 1852 roku poświęciła się badaniu zjawiska magnetyzmu i już rok później przedstawiła Royal Society pracę The Magnetic Properties of the Violet Rays of the Solar Spectrum. Była drugą kobietą po Caroline Herschel, której praca naukowa została opublikowana przez Royal Society. Jej książki były popularne głównie dlatego, że pisała w jasnym i przystępnym stylu, dzięki któremu udało jej się przekazać głęboki entuzjazm dla omawianego zagadnienia i jednocześnie znaczną wiedzę fachową. W recenzji jej książki The Connection of the Physical Sciences, szanowany krytyk William Whewell użył po raz pierwszy w historii słowa „naukowiec” („scientist”).
W 1835 roku Mary Somerville i Caroline Herschel stały się pierwszymi kobietami, które zostały dopuszczone do członkostwa w Royal Astronomical Society, a w tym samym roku rząd przyznał jej roczną emeryturę w wysokości 300 funtów w uznaniu za jej pracę w zakresie przekazywania wiedzy naukowej szerszemu gronu, co obecnie zapewne określilibyśmy mianem „popularyzacji nauki”. Mary i jej drugi mąż przeprowadzili się do Włoch w 1838 roku, gdzie mieszkała aż do śmierci.
- WILLIAMINA FLEMING
Williamina Paton Stevens urodziła się w Dundee (Szkocja) 15 maja 1857 roku jako córka Mary Walker Stevens i Roberta Stevensa, znanego rzemieślnika. Mina, jak ją nazywali jej przyjaciele i rodzina, uczęszczała do szkół publicznych. Już w wieku 14 lat zaczęła uczyć studentów. Jej kariera nauczycielska trwała sześć lat do 26 maja 1877 roku. Rok później, po ślubie z Jamesem Orrem Flemingiem, młoda para popłynęła do Ameryki i zamieszkała w Bostonie. Kilka miesięcy później James porzucił żonę i nienarodzone dziecko. Williamina Fleming była w obcym kraju, sama, w ciąży i potrzebowała pieniędzy na utrzymanie. Znalazła zatrudnienie jako gospodyni domowa. Choć jej sytuacja była bardzo trudna, jej nieszczęście przerodziło się w niesamowite możliwości, o których nigdy nawet nie marzyła. Jej pracodawcą okazał się być Edward Charles Pickering, dyrektor Harvard College Observatory.
Niedługo po tym, jak Williamina zaczęła pracować w domu Pickeringa, ten zaoferował jej stanowisko w obserwatorium. Istnieją dwa doniesienia o tym, jak to się stało: według pierwszego, w 1879 roku Pickering zaoferował jej pracę w niepełnym wymiarze godzin do przepisywania tekstów i wykonywania obliczeń (razem z kilkoma innymi asystentkami nazywane są do tej pory „komputerami Pickerniga”) w Obserwatorium, ponieważ zaimponował mu jej wyraźnie wyższy od spodziewanego poziom wykształcenia i inteligencji. Według drugiej wersji dotychczasowy asystent okazał się być niekompetentny i w napadzie gniewu Pickering powiedział, że nawet jego gospodyni mogłaby lepiej wykonać tą pracę. Jeśli druga wersja jest prawdziwa, miał rację. Williamina dokonała znacznie więcej niż jego poprzedni asystent.
Jesienią 1879 roku Fleming wróciła do Szkocji, aby urodzić syna. Wróciła do Bostonu i kontynuowała obowiązki jako gospodyni domowa i asystentka w niepełnym wymiarze godzin w obserwatorium. W 1881 roku została stałym członkiem personelu obserwatorium. Pięć lat później, Obserwatorium Harvard College otrzymało fundusze od Anny Draper na opracowanie projektu katalogu jej męża (Henry’ego Drapera). Obserwatorium miało sfotografować gwiezdne widma całego dostępnego nocnego nieba. Było to monumentalne zadanie, które wywarło głęboki wpływ na życie Williaminy.
Do jej obowiązków należało skatalogowanie tablic, aby były możliwie przejrzyste, a dane łatwo dostępne. Opracowała swój własny system, na podstawie różnorodności występującej w widmach gwiazd. System katalogowania Fleming podzielił gwiazdy na klasy od A do Q, pomijając I, J i P, i był oparty na „złożoności linii widmowych i pasm oraz sile linii widmowych spowodowanej wodorem”. Gwiazdy które nie pasowały do żadnej kategorii, zostały pogrupowane w klasie Q. W 1890 roku pierwszy katalog Drapera został opublikowany w Annals of Harvard College Observatory. Zawierał większość gwiazd widocznych nieuzbrojonym okiem, łącznie 10.351 pozycji. Chociaż Fleming nie była wymieniona jako współautorka, Pickering potwierdził jej wkład w powstanie dzieła. Była również powszechnie rozpoznawana przez społeczność astronomiczną. Podczas kariery na Harvardzie i pracy katalogowej odkryła wiele obiektów, w tym 79 gwiazd, 10 gwiazd nowych, 59 mgławic (w tym słynny „Koński Łeb), 94 gwiazdy Wolfa-Rayeta i 222 zmienne długookresowe. Otrzymała również wiele wyróżnień i nagród, w tym członkostwo w Royal Astronomical Society i Astronomical Society of Mexico.
Fleming pracowała w Harvard College Observatory aż do śmierci w wyniku zapalenia płuc w wieku 54 lat w 1911 roku. Jej wkład w rozwój astronomii był bardzo duży. Równie ważny był szlak, który wytyczyła przyszłym pokoleniom kobiet próbujących swych szans w badaniach astronomicznych.
- HENRIETTA SWAN LEAVITT
Henrietta Swan Leavitt urodziła się 4 lipca 1868 roku w Lancaster w stanie Massachusetts. Jako małe dziecko wraz z rodziną przeprowadziła się do Cleveland w Ohio. Leavitt uczęszczała do Oberlin College, a w 1892 roku ukończyła szkołę znaną obecnie jako Radcliffe College. Następnie udała się w podróż po Ameryce i Europie, podczas którego straciła słuch. Trzy lata po ukończeniu studiów została asystentką naukową w Harvard College Observatory. Siedem lat później, w 1902 roku, Pickering zatrudnił ją jako członkinię stałego personelu.
Zainteresowanie Leavitt astronomią rozpoczęło się w trakcie studiów, kiedy poszła na zajęcia z astronomii. Zainteresowanie zaowocowało podjęciem studiów podyplomowych w tym kierunku. Jako asystentka w Harvard College Observatory, choć miała odpowiednie umiejętności, dostała niewiele pracy teoretycznej. Pickeringowi nie podobało się, że jego kobiecy personel miał takie aspiracje. Zamiast tego otrzymała stanowisko szefa działu fotometrii fotograficznej i była odpowiedzialna za opiekę nad teleskopami.
Leavitt była również zobowiązana do przeprowadzenia badań na podstawie płyt fotograficznych dostępnych w obserwatorium. Za pomocą płytek miała określić jasność gwiazdy. W tamtym czasie nie używano jeszcze obecnie znanego standardu ustalania jasności. Innym obszarem badań, którym zajmowała się Leavitt były gwiazdy zmienne i właśnie na tym polu w 1908 roku dokonała najważniejszego swojego odkrycia. Badając cefeidy w Małym Obłoku Magellana, Leavitt określiła bezwzględne wielkości gwiazd. Jej badania doprowadziły do odkrycia zależności okresowo-świetlnej tych zmiennych, co z kolei umożliwiło określanie odległości tych gwiazd w zakresie od zaledwie stu lat świetlnych do dziesięciu milionów lat świetlnych. Ejnar Hertzsprung wykorzystał później to odkrycie do określania odległości gwiazd, Harlow Shapley użył go do zmierzenia wielkości Drogi Mlecznej, a Edwin Hubble do ustalenia odległości do Galaktyki Andromedy (co zrewolucjonizowało pozagalaktyczną astronomię).
Leavitt zmarła 21 grudnia 1921 roku na raka. W ciągu swojego życia odkryła ponad 1200 gwiazd zmiennych, co stanowiło mniej więcej połowę wszystkich takich obiektów znanych w chwili jej śmierci. Była także członkiem wielu organizacji i zwolenniczką większej roli kobiet w astronomii. Dokonała ogromnego wkładu w postęp astronomii i nasze zrozumienie miejsca we Wszechświecie.
- CECILIA PAYNE-GAPOSCHKIN
Cecilia Helena Payne urodziła się 10 maja 1900 roku w w Wendover (Anglia), jako jedno z trojga dzieci Emmy Leonory i Edwarda Johna Payne, londyńskiego adwokata, historyka i znakomitego muzyka. Jej matka pochodziła z pruskiej rodziny i miała dwóch wybitnych wujków, historyka Georga Heinricha Pertza i szwedzkiego pisarza Jamesa Johna Garth Wilkinsona. Ojciec Cecilii Payne zmarł, gdy miała cztery lata, zmuszając matkę do samodzielnego wychowywania dzieci.
Cecilia Payne wstąpiła na uniwersytet w Cambridge w 1919 roku. Wykład astronoma Sir Arthura Eddingtona podczas jego wyprawy na Wyspę Książęcą, który potwierdził Ogólną Teorię Względności Einsteina, zainspirował ją do zostania astronomem. Eddington zachęcał ją do realizacji swoich ambicji, ale sama czuła, że jako kobieta będzie miała więcej możliwości pracy w astronomii w Stanach Zjednoczonych niż w Wielkiej Brytanii. W 1923 roku otrzymała stypendium na studia w Harvard College Observatory po korespondencji z jego ówczesnym dyrektorem Harlowem Shapleyem.
Począwszy od lat 80. XIX wieku astronomowie z Harvard College, tacy jak Edward Pickering, Annie Jump Cannon, Williamina Fleming i Antonia Maury, opracowali klasyfikację gwiazd według ich widm skłądającą się siedmiu typów: O, B, A, F, G, K i M. Uważano, że sekwencja ta odpowiada temperaturze powierzchni gwiazd, gdzie O jest najgorętsze, a M odpowiada najmniejszej temperaturze. W swojej rozprawie doktorskiej (opublikowanej jako Stellar Atmospheres w 1925 roku) Cecilia Payne wykorzystała linie widmowe wielu różnych pierwiastków oraz pracę indyjskiego astrofizyka Meghnada Saha, który odkrył równanie odnoszące się do stanów jonizacji pierwiastków w gwieździe w zależności od temperatury, aby ostatecznie ustalić że sekwencja widmowa odpowiada mierzalnym temperaturom gwiazdowym. Payne ustaliła również, że gwiazdy składają się głównie z wodoru (który przy okazji określiła najczęściej występującym we wszechświecie pierwiastkiem) i helu. Szybko ten wniosek podważył astronom Henry Norris Russell, który sądził, że gwiazdy powinny mieć podobny skład jak Ziemia. Russell przyznał jej rację cztery lata później w 1929 roku. Payne uzyskała pierwszy doktorat z astronomii za swoją tezę w Radcliffe College, ponieważ Harvard wówczas nie przyznał doktoratów kobietom. Astronomowie Otto Struve i Velta Zebergs określili później jej dzieło „bez wątpienia najbardziej błyskotliwą rozprawą doktorską, jaka kiedykolwiek została napisana w dziedzinie astronomii”.
Payne po uzyskaniu doktoratu pozostała na Harvardzie jako asystent techniczny Shapleya. Shapley kazała jej przerwać pracę z widmami gwiezdnymi i zachęcił ją zamiast tego do pracy nad fotometrią gwiazd za pomocą płyt fotograficznych, mimo tego, że można było już dokonywać dokładniejszych pomiarów jasności za pomocą niedawno wprowadzonych instrumentów fotoelektrycznych. Później Payne sama określiła ten okres jako stratę czasu. Payne była jednak w stanie kontynuować swoją pracę dotyczącą analizy spektralnej gwiazd, czego efektem była druga książka Stars of High Luminosity (1930 rok), w której zwróciła szczególną uwagę na zmienność cefeid, co było początkiem jej zainteresowania gwiazdami zmiennymi i nowymi.
W 1933 roku Payne wyjechała do Europy, by spotkać się z rosyjskim astronomem Borisem Gerasimowiczem pracującego wcześniej w Obserwatorium Harvarda, z którym planowała napisać książkę o gwiazdach zmiennych. W Getyndze poznała Sergeya Gaposchkina, rosyjskiego astronoma, który ze względu na kwestie polityczne nie mógł wrócić do Związku Radzieckiego. Payne była w stanie znaleźć dla niego stanowisko na Harvardzie. Pobrali się w 1934 roku i często współpracowali przy badaniach gwiazd zmiennych. Została mianowana wykładowcą astronomii w 1938 roku, ale mimo że prowadziła kursy, nie były one wymienione w katalogu Harvarda aż do czasu po II wojnie światowej.
W 1956 roku została pierwszą kobietą, która uzyskała tytuł profesora zwyczajnego na Harvardzie. Później, po nominacji do Katedry Astronomii, stała się również pierwszą kobietą mającą możliwość kierowania działem na Harvardzie. Jej uczniami byli Helen Sawyer Hogg, Joseph Ashbrook, Frank Drake i Paul W. Hodge, którzy wnieśli poważny wkład w rozwój astronomii. Payne-Gaposchkin wycofała się z aktywnego nauczania w 1966 roku, a następnie została mianowana emerytowanym profesorem Harvardu. Kontynuowała badania jako członek Smithsonian Astrophysical Observatory, a także redagowała czasopisma i książki wydawane przez Harvard Observatory przez dwadzieścia lat. Zmarła 7 grudnia 1979 roku.
- RUBY PAYNE-SCOTT
Urodziła się w 1912 roku w South Grafton (Nowa Południowa Walia), ale wraz z rodziną już w 1915 roku przeniosła się do Sydney, miejsca o znacznie większych możliwościach dla uzdolnionej naukowo młodej dziewczyny. Wydaje się, że jej matka (była nauczycielka) uczyła w domu Ruby i jej brata na poziomie podstawowym. W 1923 roku rozpoczęła formalne kształcenie w Cleveland Street High School, którą ukończyła w wieku trzynastu lat z najwyższymi ocenami z matematyki i biologii. Następnie ukończyła szkołę średnią w Sydney Girls High School i zdobyła dwa stypendia na studia wyższe na Uniwersytecie w Sydney, gdzie studiowała fizykę, chemię, matematykę i botanikę. Ukończyła licencjat w dziedzinie fizyki w 1933 roku, a 3 lata później otrzymała tytuł magistra.
W 1939 roku Payne-Scott dołączyła do Amalgamated Wireless Australia, początkowo jako bibliotekarka, następnie jako kierownik laboratorium pomiarowego, a na koniec, dzięki jej wiedzy z dziedziny fizyki i matematyki, jako badacz. Wtedy Australię dosięgła II wojna światowa. W 1941 roku Australia nagle znalazła się na linii frontu olbrzymiego konfilktu lotniczego i morskiego toczonego między USA a Imperium Japońskim. Jedną z największych zalet aliantów w tym konflikcie był zaawansowany stan ich technologii radarowej. Po przystąpieniu do wojny Australia rzuciła się do budowy szeregu stacji i sfinansowała nowych badań nad zwiększeniem precyzji pomiarów radarowych. W sierpniu 1941, Payne-Scott przyjęła zaproszenie do Laboratorium Radiofizyki (RPL) Rady ds. Badań Naukowych i Przemysłowych (CSIR). Podczas II wojny światowej była zaangażowana w ściśle tajne prace badające technologię radarową, stając się naczelnym ekspertem Australii w wykrywaniu samolotów za pomocą technologii PPI. Przez następne trzy lata zajmowała się problemami kalibracji radaru i pionierską interferometrią radiową.
Właśnie badania dotyczące interferometrii radiowej Payne-Scott zastosowała w kosmicznej skali podczas swoich prac dotyczących Słońca w późnych latach czterdziestych. Udoskonalając poznane techniki i opanowując niezliczone czynniki, które wpływają na prawidłową kalibrację sprzętu radarowego i interpretację otrzymanych danych, Payne-Scott wypracowała umiejętności, które sprawiły, że była najbardziej cenionym obserwatorem Słońca w Australii przez pół dekady po zakończeniu wojny, stając się jednym z pionierskich astronomów słonecznych na świecie. Postawiła sobie za cel sprawdzenie zjawiska, w które nikt wówczas nie mógł uwierzyć. Wiązało się to z tym, co obecnie nazywamy sygnałami słonecznymi typu III, które zasadniczo odkryła i opisała w 1946 roku. W przeciwieństwie do sygnałów typu I, które pojawiają się jednocześnie na wszystkich częstotliwościach radiowych, sygnały typu III najpierw pojawiają się na wyższych częstotliwościach, a następnie przechodzą przez niższe, z opóźnieniem do 9 sekund między pierwszym przybyciem na wysokiej częstotliwości a pierwszym wykryciem na niższym. Praca Payne-Scott potwierdziła rzeczywistość opóźnienia czasowego częstotliwości i określiła niespolaryzowany charakter sygnałów typu III. Ruby opisała różne pasma szumu radiowego płynącego ze Słońca, aby ustalić, w jaki sposób, w oparciu wyłącznie o charakterystykę radiową, odróżnić rozbłysk słoneczny od plam słonecznych lub ultraszybkiego strumienia elektronów przepływającego przez plazmę.
Była u szczytu swoich wpływów i pomysłowości kiedy jej kariera niespodziewanie się skończyła. Kobieta, która przyczyniła się swoim geniuszem inżynieryjnym do australijskiego sukcesu wojennego, a jej wyczucie matematyczne popchnęło do przodu rodzącą się właśnie astronomię radiową, została zdegradowana do stanowiska „tymczasowego”, odebrano jej emeryturę, a odsetki od świadczeń emerytalnych odzyskano. Stało się to ponieważ „mroczny sekret” Payne-Scott został odkryty w czasie rutynowej ankiety…Ruby okazała się być mężatką. Potajemnie wyszła za mąż, ponieważ ówczesne australijskie prawo stanowiło, że zamężna kobieta nie może zajmować stałego stanowiska w służbie publicznej. Walczyła z niesprawiedliwym prawem ale nic wówczas nie można było w tej kwestii zrobić. Kiedy odkryła, że jest w ciąży, całkowicie zrezygnowała ze stanowiska, by nigdy więcej nie przeprowadzać własnych badań w ciągu trzech dekad życia, które jej pozostały.
Ruby Payne-Scott zmarła w Mortdale w Nowej Południowej Walii 25 maja 1981 roku, trzy dni przed swoimi 69. urodzinami. W ostatnich latach życia cierpiała na chorobę Alzheimera. Jest powszechnie uważana za jednego z najwybitniejszych fizyków, jakich kiedykolwiek dała światu Australia i jedną z pierwszych osób na świecie, która dopuściła możliwość badania kosmosu za pomocą fal radiowych. Kiedy w latach 40-tych XX wieku Ruby wycelowała swój radiowy sprzęt w niebo, przeszła do historii jako pierwsza kobieta-radioastronom.
- CAROLYN SHOEMAKER
Carolyn Lash Spellman urodziła się 24 czerwca 1929 roku w Gallup (Nowy Meksyk, USA). Jej rodzina przeprowadziła się do Chico w Kalifornii, gdzie dorastała wraz z bratem Richardem. Spellmann uzyskała tytuł licencjata i magistra historii, nauk politycznych i literatury angielskiej na Uniwersytecie Stanowym Chico. Richard podjął studia na California Institute of Technology (Caltech), gdzie uzyskał tytuł licencjata inżynierii chemicznej. Współlokatorem Richarda w Caltech okazał się być młody student o nazwisku Eugene (Gene) Shoemaker. Carolyn poznała Gene’a dopiero latem 1950 roku, kiedy wzięła udział w weselu brata. Rok później Carolyn i Gene pobrali się. Gene połączył swoje wykształcenie geologiczne z pasją astronomiczną i stał się pionierem w dziedzinie astrogeologii.
Carolyn po roku nauczania w szkole średniej pozostała w domu, aby wychować troje dzieci. Kiedy ich dzieci opuściły dom wiele lat później, zaczęła pomagać mężowi w poszukiwaniu asteroid i komet, w czym stała się światowej sławy ekspertem. W 1980 roku Carolyn przyjęła stanowisko naukowca wizytującego na oddziale astrogeologii United States Geological Survey, a w 1989 roku zaczęła również pełnić funkcję profesora badań astronomicznych na Uniwersytecie Północnej Arizony. Zarówno Carolyn, jak i Gene byli członkami Lowell Observatory w Flagstaff (Arizona). W latach 80-tych zaczęła także współpracować ze swoim mężem w Obserwatorium Palomar w Kalifornii. Razem szukali komet na zdjęciach wykonanych przez potężne teleskopy. Carolyn Shoemaker odkryła swoją pierwszą kometę w 1983 roku.
Shoemakerowie wraz z innym łowcą komet Davidem Levy’m w Obserwatorium Palomar w marcu 1993 roku odkryli rozdrobnioną kometę (później nazwaną Shoemaker-Levy 9) złapaną przez grawitację Jowisza. Przez sześć dni między 16 a 22 lipca 1994 roku cała trójka obserwowała z niepokojem jak główne fragmenty komety zderzają się z gazowym gigantem. W 1996 roku Carolyn Shoemaker otrzymała medal za wyjątkowe osiągnięcia naukowe od National Aeronautics and Space Administration (NASA). Rok później Gene i Carolyn uczestniczyli w wypadku samochodowym w Australii. Gene zginął na miejscu, a Carolyn odniosła ciężkie obrażenia. Po powrocie do zdrowia, kontynuowała pracę w Obserwatorium Lowell z Levy’m. Aktywnie uczestniczyła obserwacjach astronomicznych co najmniej do 2002 roku. Łącznie Carolyn Shoemaker ma na koncie odkrycie lub współodkrycie 32 komet i ponad 800 planetoid.
- https://scientificwomen.net
- https://womeninscienceaust.org
- www.britannica.com/
- https://www.sheisanastronomer.org
- http://mathshistory.st-andrews.ac.uk
- http://www.womanastronomer.com
1 493 views
