10 astroprogramów dla każdego
Zafascynowany kosmosem miłośnik astronomii powinien posiadać „zaufaną” mapę nieba, do której odwoła się zawsze gdy wiedza i doświadczenie okażą się niewystarczające w nawigacji po niebie. Jeszcze niedawno na półkach gościły atlasy, na ścianie wisiał duży plakat, a na biurku leżała obrotowa mapa nieba. Na przełomie wieków pojawiły się pierwsze aplikacje zastępujące papierowe wydruki z mapami i efemerydami, a przez kolejne 20 lat twórcy oprogramowania stworzyli szeroką gamę astroprogramów dla użytkowników komputerów, a w ostatnich latach również urządzeń mobilnych opartych na Androidzie czy systemie iOS.
Poniżej przedstawiam subiektywną listę programów (5 „desktopowych” i 5 mobilnych), które powinien sprawdzić każdy miłośnik astronomii, szczególnie ten początkujący. Od symulatorów typu planetarium, aplikacji śledzących przeloty satelitów po oprogramowanie pozwalające zagłębić się nieco bardziej w kosmos i poszerzyć swoją wiedzę dotyczącą mechanizmów rządzących ciałami niebieskimi. W zestawieniu znalazły się wyłącznie aplikacje posiadające bezpłatną wersję (stąd np brak Cosmic Watch, który bardzo cenię), a wiele aplikacji po prostu nie zmieściło się na liście mającej mieć z założenia 10 pozycji i dodatkowo są w dużej mierze podobne do tych wymienionych (stąd brak np KStars, SkEye czy SkyMap).
STELLARIUM
Na zadawane tu i ówdzie pytanie o zdobycie podstawowych umiejętności poruszania się po nocnym niebie powtarzamy zwykle jak mantrę odpowiedź – „zainstaluj Stellarium”. Stwierdzenie to stało się już właściwie klasykiem w środowisku miłośników astronomii. Nie bez powodu.
Stellarium to najlepszy wybór dla początkującego jeśli chodzi o oprogramowanie astronomiczne będące namiastką planetarium w domowym zaciszu. Program mający swą premierę w 2001 roku, jest przyjaznym wizualnie, darmowym i otwartym na modyfikacje symulatorem nieba – gwiazd, planet i wielu innych obiektów niebieskich. Możesz z jego pomocą wirtualnie eksplorować liczne obiekty głębokiego nieba, mniejsze obiekty Układu Słonecznego, przelotne deszcze meteorów oraz dowolnie przenieść się w czasie zarówno w odległą przeszłość (choćby po to by sprawdzić zjawiska znane z relacji astronomów zamierzchłych czasów), jak i w przyszłość, choćby w celu zaplanowania obserwacji. Symulacji towarzyszą fotorealistyczne obrazy zaczęrpnięte z przeglądu nieba DSS i różne efekty atmosferyczne, takie jak migotanie gwiazd. Wszystko można skonfigurować wedle własnych preferencji w prostym i przejrzystym panelu ustawień. Ciekawostką jest możliwość dodania własnego krajobrazu, który pozwoli poczuć się niemal jak na ulubionej miejscówce obserwacyjnej.
Baza danych programu zawiera ponad 600.000 gwiazd oraz planety Układu Słonecznego i ich księżyce oraz mniejsze ciała. Istnieje również możliwość pobrania dodatkowej bazy danych z ponad 210 milionami gwiazd, oraz aktualnych danych orbitalnych małych ciał US. Stellarium oferuje różne metody projekcji obrazu (standardowa i „szeroki kąt widzenia”), możliwość ustalenia miejsca obserwacji, zarówno na Ziemi, jak i na innych ciałach Układu Słonecznego, opcje wyświetlania artystycznych wizualizacji gwiazdozbiorów, z ciągle rozwijaną bazą gwiazdozbiorów w interpretacji wielu istniejących i historycznych kultur.
Istnieje również wiele bardziej profesjonalnych wtyczek i baz danych obsługiwanych przez program. Przykładem może być rozszerzenie VirGo, umożliwiające przeglądanie i analizę danych z archiwum ESO. Oprogramowanie pracuje pod systemami GNU/Linux, BSD, Windows oraz macOS.
CARTES DU CIEL (SKY CHARTS)
Cartes du Ciel to bezpłatne oprogramowanie astronomiczne o otwartym kodzie źródłowym na systemy Linux, macOS oraz Windows, które oferuje szeroki zakres opcji i ustawień konfiguracji dla amatorów jak i profesjonalistów. CdC renderuje mapę nieba, która umożliwia spojrzenie na ponad 9.000 gwiazd i 10.600 obiektów głębokiego nieba, ale również planet, komet, czy asteroid.
Katalog można oczywiście wzbogacić, pobierając dodatkowe zasoby. Ułatwieniem w poruszaniu się pod CdC jest używanie zaawansowanego narzędzia wyszukiwania, pozwalającego szybko namierzyć obiekty. Ruch orbitalny obiektów Układu Słonecznego można wykreślić po skonfigurowaniu ustawień symulacji. Jest to dosyć popularna opcja wśród użytkowników programu, a wiele „ścieżek” komet czy planetoid poruszających się po ziemskim niebie, które znajdziemy na astronomicznych forach i stronach internetowych, jest wygenerowanych właśnie w Cartes du Ciel.
W programie możliwe jest zapisywanie obrazów i zgrywanie animacji do pliku, zmiana współrzędnych i tryb wykresu, wybór typów obiektów do wyświetlenia poprzez zastosowanie filtrów katalogowych, przełączanie w tryb noktowizora, ustawienie innego pola widzenia, a także zwiększenie lub zmniejszenie ilości wyświetlanych gwiazd i obiektów głębokiego nieba. Pewnym minusem programu jest znacznie uboższa w porównaniu do Stellarium oprawa wizualna, jednak nie stanowi to problemu dla szukajacych w tego typu oprogramowaniu przede wszystkim precyzyjnych danych
CDC ma możliwość sterowania skomputeryzowanymi montażami GoTo, jest zgodny z ASCOM i INDI oraz obsługuje katalogi UCAC i dane ESA Gaia USNO, a także wiele innych katalogów i programów narzędziowych. Według twórcy CdC, programisty Patricka Chevalleya, program został wydany jako darmowy, ponieważ „wolałby, aby amatorzy wydawali pieniądze na nowy okular niż na oprogramowanie astronomiczne”.
CELESTIA
Symulator 3D stworzony przez Chrisa Laurela oferuje nieco inne opcje niż Stellarium i CdC. Program pozwala użytkownikom wirtualnie podróżować przez generowany komputerowo wszechświat co stwarza ogromne możliwości „obserwacji” z tysięcy różnych lokalizacji we wszechświecie. Celestia jest dostępna dla użytkowników systemów AmigaOS 4, Linux, macOS i Microsoft Windows, z wersjami beta dla iOS i Androida. Jest to darmowe oprogramowanie typu open source wydane na Powszechnej Licencji Publicznej GNU.
Celestia wyświetla katalog Hipparcosa (HIP) zawierający 118.322 gwiazd, stworzony dzięki obserwacjom wykonanym przez satelitę Hipparcos. Program wykorzystuje model orbit planet VSOP87, aby zapewnić precyzyjne symulacje zaćmień Słońca i Księżyca oraz wyświetlić ścieżki orbit planet (w tym planet pozasłonecznych), planet karłowatych, księżyców, asteroid, komet, sztucznych satelitów i statków kosmicznych. Korzystając z zainstalowanych katalogów, można wyświetlać nazwy obiektów niebieskich, w tym sztucznych satelitów, a także nazwy i lokalizacje obiektów na Ziemi.
Celestia pozwala użytkownikom nawigować z różnymi prędkościami i umożliwia poruszanie się wokół gwiazd, planet, księżyców i innych obiektów kosmicznych, śledzenie obiektów kosmicznych, takich jak statki kosmiczne, asteroidy i komety podczas przelotu, lub wręcz „podróżowanie” przez galaktyki. Czas symulowany przez Celestię można ustawić do 2 miliardów lat w przeszłość lub w przyszłość, chociaż orbity planet są dokładne „zaledwie” na przestrzeni kilku tysięcy lat od dnia dzisiejszego. Celestia może być również rozbudowywana o nowe obiekty i ma wsparcie dla stworzonych przez użytkownika dodatków, zarówno fikcyjnych, jak i realistycznych. Mechanizm rozszerzenia używa Lua jako wbudowanego języka skryptowego. Oprócz podstawowego programu dostępne jest obecnie ponad 10 GB rozszerzeń tworzonych przez aktywną społeczność użytkowników, wśród nich wiele skryptów. symulujących proste wycieczki, rekonstrukcje złożonych misji kosmicznych, takich jak Cassini – Huygens czy Deep Impact, oraz skrypty pokazujące przydatne informacje, takie jak porównania wielkości lub szczególne zdarzenia, takie jak wielokrotne jednoczesne zaćmienie księżyców Jowisza.
UNIVERSE SANDBOX
Universe Sandbox to interaktywna gra wideo z symulatorem grawitacji kosmicznej oraz jednocześnie (a może przede wszystkim) oprogramowanie edukacyjne. Korzystając z „piaskownicy wszechświata”, użytkownicy mogą w bardzo intuicyjny sposób przekonać się o wpływie grawitacji na obiekty w kosmosie i wykonywać symulacje Układu Słonecznego, różnych galaktyk lub samodzielnie stworzyć układy planetarne próbując umieszczać obiekty na stabilnych orbitach.
Oryginalny Universe Sandbox był dostępny tylko na komputery z systemem Windows, ale zaktualizowana wersja Universe Sandbox 2 została wydana na Windows, macOS i Linux w 2017 roku. Program został zaprojektowany przede wszystkim przez Dana Dixona, który pracował nad projektem edukacyjnym przez lata, zanim wypuścił pełną wersję w maju 2008 roku. Dixon pracował nad projektem w pełnym wymiarze czasu jeszcze przez 2 kolejne lata do 2010 roku.
W Universe Sandbox pojawiają się zarówno realistyczne, jak i fikcyjne symulacje, przy czym każdy obszar przestrzeni kosmicznej jest domyślny lub zgodny z preferencjami użytkownika. Prawdziwe symulacje obejmują Układ Słoneczny, który zawiera osiem planet, pięć planet karłowatych, ponad 160 księżyców i setki planetoid; oraz prognozy przyszłych wydarzeń, takich jak zderzenie galaktyki Andromedy i Drogi Mlecznej. Podczas rozgrywki gracz może zostać wprowadzony do regionów obejmujących 100 największych ciał w Układzie Słonecznym, najbliższych 1000 gwiazd od Słońca lub najbliższych 70 galaktyk wokół Drogi Mlecznej. Można zobaczyć wizualne porównanie wielkości największych znanych gwiazd i planet, a także oglądać animacje w czasie rzeczywistym takich wydarzeń jak przykładowo asteroida Apophis przelatująca blisko Ziemi w 2029 roku.
Nowy zespół stworzony przez Dixona rozpoczął prace nad całkowitym przepisaniem Universe Sandbox w 2014 roku. Niektóre z nowych funkcji obejmują atmosferę wyświetlaną na planetach, dynamicznie generowane tekstury gwiazd i gazowych gigantów, bardziej realistyczny wizualnie system kolizji, renderowanie 3D w trybie mapy, symulację ewolucji gwiazd, wizualizacje czarnych dziur, symulacje obiektów takich jak chmury gazowe, mgławice i dyski protoplanetarne i wiele więcej. 16 listopada 2018 roku została dodana funkcja udostępniania symulacji za pośrednictwem Steam.
NASA’S EYES
„Oczy NASA” są bezpłatnym pakietem aplikacji do wizualizacji komputerowej stworzonym przez Zespół ds. Aplikacji i Rozwoju Technologii Wizualizacji w Jet Propulsion Laboratory (JPL) NASA w celu renderowania dokładnych widoków obiektów badanych przez misje JPL i statków kosmicznych wykorzystanych w tych badaniach. Rodzina produktów jest dostępna dla komputerów stacjonarnych z systemem Windows 7+ i Mac OSX 10.8+ z planowaną wersją systemu Linux. Wyświetlane są modele 3D danego statku kosmicznego i innych obiektów z opcją porównania ich wielkości z człowiekiem, szkolnym autobusem lub stadionem piłkarskim. Zespołem ds. Wizualizacji kieruje Kevin Hussey, były menedżer ds. Technologii w Walt Disney Animation Studios. Hussey jest przeszkolony w geomorfologii klimatycznej i teledetekcji.
Po raz pierwszy wydany w 2010 roku, Eyes on the Solar System był pierwszym w rodzinie „Eyes”. Spojrzenie na Układ Słoneczny zapewnia szczegółowe modele statków kosmicznych, planet i innych obiektów w Układzie Słonecznym z pozycją i orientacją statku kosmicznego i planet przedstawionych w oprogramowaniu w oparciu o rzeczywiste dane z JPL. Pierwsze wersje w 2010 roku wymagały od użytkowników zainstalowania silnika gry Unity do renderowania. Od połowy 2012 r. Aplikacja jest oparta na Javie. Program oferuje zarówno proste jak i zaawansowane tryby. Aplikacja otrzymuje regularne aktualizacje z modułami zawierającymi aktualne zdarzenia, takie jak zakończenie misji Cassini, oraz przybycie statku kosmicznego, takiego jak MAVEN na Marsa czy ostatnie zjawiska zaćmieniowe.
Na podstawie danych z archiwum egzoplanet NASA, Eyes on the Exoplanet umożliwia spojrzenie na ponad 1000 planet krążących wokół odległych gwiazd. Egzoplanety można filtrować według odpowiednich kryteriów, takich jak „ziemskie”, duże skaliste planety, gazowe olbrzymy, itp. Jako ciekawostkę, odległości do tych planet program może wyrazić w czasie podróży samochodem czy samolotem.
„Oczy na Ziemię” wizualizują szereg kosmicznych statków NASA znajdujących się na orbicie oraz dane, które zbierają na samej Ziemi. Pierwotnie wydany jako interaktywny odtwarzacz Unityweb, przeszedł szereg iteracji, w tym aplikację mobilną „Earth Now”. Aplikacja wyświetla pomiary takie jak wysokość poziomu morza, stężenie dwutlenku węgla w atmosferze i ozon antarktyczny. Śledzi ruch wody na całym świecie za pomocą mapy grawitacji z satelitów GRACE NASA. Wyświetlane są również ostatnie wydarzenia, takie jak burze piaskowe, wybuchy wulkanów i pożary. Pozycje misji obserwacyjnych Ziemi również są wyświetlane w czasie rzeczywistym.
STELLARIUM MOBILE
Podobnie jak część desktopowa, piątka aplikacji mobilnych rozpoczyna się od Stellarium. Stellarium Mobile to wersja oprogramowania opracowana przez niektórych członków zespołu Stellarium. Obecnie jest kierowana na urządzenia mobilne z systemem Symbian, Maemo, Android i iOS. Niektóre optymalizacje mobilne zostały zintegrowane z głównym produktem Stellarium.
Ta wielokrotnie nagradzana aplikacja astronomiczna dysponuje łatwym w obsłudze i minimalistycznym interfejsem użytkownika, dzięki czemu jest jedną z najlepszych aplikacji astronomicznych dla dorosłych i dzieci, które chcą poznawać tajniki nocnego nieba.
W odniesieniu do wersji komputerowej, warto wspomnieć o dwóch funkcjonalnościach mających większe znaczenie w mobilnej wersji – trybie nocnym (czerwonym), który (przynajmniej częściowo) chroni oczy przed utratą przystosowania do ciemności podczas obserwacji nieba w nocy oraz wykorzystaniu żyroskopu i modułu GPS, które umożliwiają wyświetlanie fragmentu nieba, na który własnie skierujemy swój telefon czy tablet w czasie rzeczywistym.
Program występuje w wersji bezpłatnej (Stellarium Mobile Free), wersji podstawowej kosztującej kilkanaście złotych, oraz w wersji najbardziej rozbudowanej (np obiekty 22 wielkości gwiazdowej w porównaniu do obserwowanych standardowo obiektów 10 wielkości gwiazdowej czy zaawansowane funkcje obserwacyjne do kontrolowania teleskopów lub przygotowania sesji obserwacyjnych) Stellarium Mobile Plus za około 40 zł.
Link do bezpłatnej wersji (Android)
SKY SAFARI
SkySafari to potężne mobilne planetarium dla urządzeń z systemem Android, iOS i MacOS, opracowane przez Southern Stars (promowane hasłem „Wszechświat na wyciągnięcie ręki”), które bardzo szybko stało się udaną, wielokrotnie nagradzaną aplikacją do symulacji nocnego nieba i zapewnianiającą kontrolę teleskopu z pomocą urządzenia mobilnego.
Większość aplikacji do tworzenia symulacji astronomicznych wykonuje dwa główne zadania. Po pierwsze, pobierają bazy danych nieruchomych obiektów na niebie, w tym gwiazd, gromad, mgławic i galaktyk, i dokładnie wykreślają te obiekty na niebie dla Twojej lokalizacji, daty i godziny. Po drugie, wykorzystują orbitalne elementy poruszających się obiektów – Słońca, księżyca, planet i mniejszych naturalnych oraz stworzonych przez człowieka obiektów – do obliczenia, gdzie na niebie obiekty te powinny zostać narysowane w dowolnym miejscu i czasie.
SkySafari pozwala na znacznie więcej, potrafi dostosować wygląd nieba, aby uwzględnić zanieczyszczenie światłem, a także umożliwia wyszukiwanie i sortowanie obiektów według klasy. SkySafari wyróżnia się (podobnie jak w pewnym stopniu Stellarium) na tle innych, zapewniając bogactwo dodatkowych szczegółów na temat obiektów, w tym ich nazewnictwo, historię i szczegóły naukowe. Ponieważ wszystko jest renderowane matematycznie, niebo można przedstawić za pomocą różnych układów współrzędnych, co jest przydatne do demonstrowania ruchów nieba, umieszczania obiektów w kontekście Układu Słonecznego lub naszej galaktyki, a nawet wirtualnej podróży do wybranego obiektu.
Kontrola czasu pozwala zobaczyć niebo takie, jakie jest teraz lub w niemal dowolnym momencie, przeszłości lub przyszłości. SkySafari pozwala również zmieniać szybkość, z jaką płynie czas, co jest idealne do obserwowania zmian gwiazd wraz z porą roku, symulacji ruchu planety lub komety w pewnym okresie czasu lub demonstrowania zaćmienia Słońca lub Księżyca szybciej niż w rzeczywistości. Aplikacja może wskazywać, czy obiekty zmieszczą się w polu widzenia danego teleskopu z zamontowanym okularem bądź detektorem do astrofotografii.
Podobnie jak mobilne Stellarium, Sky Safari oferowane jest w kilku opcjach począwszy od darmowej.
ISS DETECTOR
Nocne niebo to coraz bardziej ruchliwe miejsce. Niezależnie od tego, czy jesteś niezainteresowanym kosmosem człowiekiem wychodzącym późnym wieczorem na spacer z psem, czy astronomem gapiącym się w okular przy każdej możliwej okazji, prawie na pewno zobaczysz sztucznego satelitę przelatującego nad głową lub przez pole widzenia Twojego sprzętu. W kolejnych dwóch pozycjach wpisu przyjrzymy się aplikacjom służącym do identyfikacji satelitów, przewidywania ich przelotów, łącznie z najbardziej znaną Międzynarodową Stacją Kosmiczną.Aplikacja ISS Detector na Androida od firmy RunaR jest dostępna w bezpłatnej wersji, która obejmuje śledzenie przelotów ISS i Iridium, a także opcję zakupu pakietu dodatkowych satelitów. Interfejs użytkownika aplikacji jest bardzo łatwy do interpretacji. Strona z listą najbliższych przelotów wyróżnia etykiety ISS, Iridium i innych obiektów unikalnymi kolorami. Aplikacja łączy się z lokalną prognozą pogody, ocenia prawdopodobieństwo widoczności zjawiska i pokazuje pogodę jako symbol. Jeśli interesują Cię tylko niektóre typy zdarzeń, zastosowanie będą miały proste filtry powiadomień. W ramach każdej kategorii obiektów można ustawić ograniczenia minimalnej wysokości (jeśli horyzont jest zasłonięty) i minimalnej jasności. Można ręcznie odświeżyć dane orbitalne w dowolnym momencie, a czas do następnego zdarzenia jest wyraźnie wskazany. Program umożliwia wygodne udostępnianie wydarzeń w mediach społecznościowych.
W telefonicznej wersji ISS Detector wybrane zdarzenie wyświetla w dwóch panelach nazwanych Radar i Szczegóły. Okienko szczegółów pokazuje parametry numeryczne zdarzeń satelitarnych, w tym aktualną lokalizację satelity względem Ziemi i nieba. Towarzyszy temu mapa Ziemi pokazująca tor i położenie orbity. Dwukrotne dotknięcie powiększa mapę do eksploracji panoramy, którą można powiększać. Panel radaru jest niezwykle poręczny. Przedstawia dynamiczny kompas i wskaźnik pochylenia, aby umożliwić ustawienie urządzenia względem satelity. W przypadku przelotów satelitarnych ciągły niebieski łuk wskazuje ścieżkę i punkt maksymalnej wysokości. Podczas wydarzenia na żywo igła kompasu podąża za satelitą. Aktualna mapa nieba w tle jest wyświetlana w celu ułatwienia orientacji.
HEAVENS-ABOVE
Grupa docelowa aplikacji Heavens Above będzie przede wszystkim składać się z tych, którzy korzystali już ze znanej w środowisku i sprawdzonej witryny do śledzenia lokalizacji satelitarnych heavens-above.com. Wynika to z faktu, że podstawową funkcją aplikacji jest działanie jako rozszerzenie możliwości witryny. W przeciwieństwie do wielu dostępnych aplikacji do mapowania nieba, podobnie jak w wyżej wymienionym ISS Detectorze, interfejs Heavens Above został zbudowany z myślą przede wszystkim o śledzeniu sztucznych satelitów.
Dostępny interfejs jest stosunkowo prosty: wykresy na żywo, nocne wydarzenia, ISS, Iridium oraz coraz popularniejsze Starlinki stanowią główną część zawartości aplikacji. Do każdej z tych opcji można uzyskać dostęp z prostego menu głównego. Prosta, w dużej mierze monochromatyczna kolorystyka (w zależności od preferencji można ją przełączyć w tryb ciemny lub jasny) sprawdza się doskonale w przypadku gdy kluczowe dla użytkownika są precyzyjne informacje dotyczące kolejnych przelotów.
Początkujący użytkownik aplikacji najszybciej odnajdzie się w sekcji Nocne wydarzenia. Wybranie tej opcji wywoła stosunkowo prostą listę głównych wydarzeń mających miejsce w najbliższej przyszłości. Wybranie dowolnego z elementów listy przełączy interfejs na zakładkę z widoczną mapą nieba, z zaznaczoną ścieżka wybranego obiektu dla miejsca wskazanego przez użytkownika (zwykle automatycznie poprzez GPS). Poniżej mapy odnajdziemy więcej szczegółów, a w zakładkach obok dane dotyczące orbity obiektu względem Ziemi (wraz z mapą) oraz więcej informacji o samym obiekcie.
NASA
Żadna domowa przygoda kosmiczna nie jest kompletna bez bezpłatnej oficjalnej aplikacji NASA, którą można pobrać na iOS lub Androida. Chociaż technicznie rzecz biorąc, nie można używać aplikacji do obserwacji nieba w tych samych aspektach, co inne aplikacje na tej liście, aplikacja jest świetnym uzupełnieniem pozwalającym poszerzyć swoją wiedzę na temat tego, co się obserwuje.
Aplikacja NASA jest dostępna bezpłatnie i możliwa do pobrania na iOS, Android, Apple TV, Kindle Fire, Fire TV i Roku.
NASA App pozwala przeglądać i oceniać stale aktualizowaną bibliotekę z tysiącami zdjęć oraz oglądać telewizję NASA na żywo. Ponadto aplikacja posiada usługę filmów na żądanie z ponad 14.000 filmów z wszelkich aspektów działalności agencji oraz transmisję na żywo z eksperymentu High-Definition Earth Viewing (HDEV) z Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Aplikacja poinformuje Cię także o kolejnych misjach planowanych przez NASA.
To ja bym jeszcze dodał bardzo zaawansowany polski program pana Janusza Wilanda – Nocny Obserwator
To wartościowy program, ale mam wrażenie, że nie spełnia tytułowego założenia „dla każdego” 😉