O GWIEŹDZIE KEID, CZYLI U ŹRÓDEŁ ERYDANU
Konstelacja Erydanu należy do gwiazdozbiorów Południowego Nieboskłonu, przez co jest nie jest dostępna przez cały rok. Jej północną część można obserwować jedynie w miesiącach zimowych, nisko nad horyzontem. Keid jest położona w północnej części konstelacji Erydanu, na północny wschód od jasnej gwiazdy Gamma Eridani (Zaurak).
Bohaterem dzisiejszego opracowania będzie niepozorna i raczej słaba gwiazda o jasności wizualnej bliskiej 4,50m. Jednak, gdy się jej bliżej przyjrzeć, od razu widać niezwykłe właściwości składowych układu. Keid (40 Eridani) to gwiazda potrójna złożona z komponentów.
Składniki systemu 40 Eridani:
40 Eridani A: jest to żółto-pomarańczowa gwiazda ciągu głównego o typie widmowym K0,5Ve. Ma masę zbliżoną do masy Słońca, 89% Mʘ, a jej średnica stanowi około 85% średnicy słonecznej. Z kolei jasność 40Eri A to zaledwie 36% jasności naszej Dziennej Gwiazdy. Ciekawostką jest, iż główna składowa systemu posiada w swej materii znacznie większy udział pierwiastków cięższych od wodoru niż posiada Słońce. Temperatura powierzchni gwiazdy to blisko 5100K (nieco niższa od temperatury Słońca, równej 5800K).
Keid A jest jedną z niewielu pomarańczowych gwiazd ciągu głównego, którą można obserwować gołym okiem. Większość gwiazd typu M oraz K, które są widoczne bez sprzętu, należy do klasy jasności olbrzymów i nadolbrzymów. Z kolei gwiazdy późnych typów widmowych ciągu głównego są na ogół bardzo ciemne. Keid A jest jasna (4,5m), ponieważ znajduje się blisko Ziemi: zaledwie nieco ponad 16 l.ś.
40 Eridani B: to jeden z jaśniejszych i lepiej widocznych białych karłów na nocnym niebie. Jego masa jest bliska połowie Mʘ, ale za to mieści się w kuli o promieniu równym 0,02 promienia Słońca. Możemy zatem wnioskować, że materia białego karła jest niezwykle gęsta. Taką formę materii nazywamy zdegenerowaną. Gdy wypaleniu ulega mało masywna gwiazda (do 1.44 mas Słońca), to degeneracji ulega sfera elektronowa (zgniatana jest ta najbardziej zewnętrzna warstwa w atomie). Powstaje wówczas biały karzeł. Składa się on ze zdegenerowanego gazu elektronowego oraz z nieruszonych, niezmienionych jąder atomowych. Jeden cal kwadratowy zdegenerwoanej materii białych karłów waży 4 tony.
Typ widmowy gwiazdy 40EriB, to DA 2,9. Jej jasność wizualna to 9,7m. Czyni ją to jedną z najjaśniejszych białych karłów (pod względem jasności wizualnej). Dla porównania najbardziej popularny biały karzeł, Syriusz B posiada jasność wizualną ok. 8,5m. 40EriB można dostrzec przy pomocy niewielkiego teleskopu. Ma on tę przewagę nad Syriuszem B, że leży w znacznym oddaleniu od gwiazdy macierzystej, bo aż 83’’, a przez to nie ginie w jej blasku.
Keid B jest pierwszym odkrytym białym karłem (1910).
40 Eridani C: W oddaleniu 9’’ od białego karła oraz w dystansie 81’’ od składowej pierwotnej znajduje się czerwona gwiazda późnego typu widmowego: M5Ve. Jest ciemna i chłodna, temperatura jej powierzchni nie przekracza 3500K. W jej widmie spektroskopowym dostrzegalne są pasma neutralnych, niezjonizowanych metali oraz molekuł tworzących stabilne wiązania chemiczne. Wszystko to dzięki niskiej temperaturze, przy której takie niezjonizowane formy są trwałe.
40Eri C to bardzo ciemna 11-magnitudowa gwiazda, możliwa do zaobserwowania przy pomocy średniego i dużego teleskopu, przy powiększeniu minimum 150-krotnym oraz co najmniej 6-calowym lustrze. Podobnie jak dwie poprzedniczki, zalicza się do ciągu głównego. Posiada piękną ciemnopomarańczową barwę.
Znaczna część ciemnych czerwonych i czerwono-pomarańczowych gwiazd typu widmowego M wykazuje specyficzne rozbłyski związane z fluktuacjami rozmiaru oraz jasności gwiazdy. Keid C również posiada tę szczególną cechę. Wraz z nią ponad połowa gwiazd tego typu widmowego wykazuje podobne zachowanie.
Słońce należące do typu widmowego G2 także generuje rozbłyski, ale uwalniana wówczas energia stanowi zaledwie niewielką część całkowitej energii generowanej przez naszą Dzienną Gwiazdę. Z drugiej strony, gdyby rozbłysk wielkości słonecznego miał miejsce u gwiazdy 40Eri C (ponad 1000 razy ciemniejszej od Słońca), wówczas czerwona gwiazda wyemitowałaby o wiele większą porcję energii niż czyni to zazwyczaj.
Keid C uwalnia rozbłyski w odstępach czasu od około godziny do kilku dni. Osiągnięcie szczytowej jasności zajmuje gwieździe kilka minut. Niekiedy flary powstają po kilka podczas jednej aktywności rozbłyskowej.
Prócz światła oraz fal radiowych, rozbłyski na czerwonych karłach są źródłem intensywnych promieni rentgenowskich (X). Dla porównania: Keid C emituje około 10.000 razy więcej promieni X, niż Słońce podczas rozbłysku podobnej wielkości. Co więcej, takie dawki byłyby śmiertelne dla życia na Ziemi.
40 Eridani B oraz C orbitują wokół wspólnego środka masy z okresem około 250 lat. Dystans pomiędzy nimi to blisko 9’’ czyli 21-49 A.U. Jest to dystans podobny do odległości Neptuna od Słońca. Komponenty B i C są położone około 400 A.U od gwiazdy pierwotnej A i okrażają ją z okresem ponad 7.000 lat.
Nazwa:
Nazwa Keid pochodzi z języka arabskiego. „Al. Baid” oznacza tyle co jajko. 40 Eridani nazywa się tak z powodu swej lokalizacji. Jest ona położona nieopodal gwiazdy Omicron 2 Eridani, nazywanej Beid, czyli „gniazdo strusia”.
Nazwa systematyczna gwiazdy Kei to Omicron 2 Eridani. Sugeruje ona obecność bliźniaczej gwiazdy Omicron 1 Eridani, będącej składową wspólnego układu binarnego. Jednak oznaczenie to jest nieco mylne, gdyż Omicron 1 Eridani (wspomniany wyżej Beid) znajduje się 7,5-raza dalej od bohaterki artykułu i nie tworzy z nią systemu powiązanego grawitacyjnie.
Obserwacje astronomiczne:
Teleskop o niewielkiej aperturze i powększeniu 50-60 razy ukazuje dwie gwiazdy systemu: żółto-pomarańczową 4-magnitudową 40Eri A oraz słabszą 9-magnitudową 40Eri B. Keid wraz z jego wszystkimi trzema składowymi wyjątkowo pięknie prezentuje się w okularze teleskopu o dużej aperturze. Gwiazda B widoczna jest jako biała, a C urzeka nieprzeciętną delikatną czerwienią.
Źródła:
- Chaple: „Triple Star 40 Eridani”, Feb. 2013.
- Katalog gwiazd wielokrotnych: Stelle Doppie
- Bazda danych SIMBAD.
- Strona internetowa: solstation.com
- Notatki Jima Kalera, profesora Uniwersytetu w Illinois.
31 views
