O najmniejszych gwiazdozbiorach

W zeszłym roku pojawił się tutaj wpis o największych gwiazdozbiorach na niebie. Pora przyjrzeć się nieco tym najmniejszym. Najmniejsze konstelacje na niebie to Krzyż Południa, Źrebię, Strzała, Cyrkiel i Tarcza. Najmniejsze gwiazdozbiory nieba północnego to Źrebię, Strzała, Trójkąt, Korona Północna i Mały Pies, a południowe to Krzyż Południa, Cyrkiel, Tarcza, Trójkąt Południowy i Sieć. Warto zwrócić uwagę, że w 10 najmniejszych na całym niebie znajdziemy tylko dwóch przedstawicieli nieba północnego. Na liście 20 najmniejszych nie znajdziemy żadnego gwiazdozbioru zodiakalnego, a najmniejszy z nich (co może być nieco zaskakujące, jest nim Koziorożec), zajmowałby dopiero 49 pozycję na liście najmniejszych.

Chociaż wiele najmniejszych konstelacji należy również do najsłabszych i najmniej wyraźnych, nie dotyczy to wszystkich z nich. Krzyż Południa, to jedna z najbardziej znanych i charakterystycznych konstelacji na niebie. Bywał powszechnie używany w nawigacji a jego jasne gwiazdy są przedstawione na flagach kilku krajów i terytoriów, głównie z obszaru Australii i Oceanii. Trzy z pięciu najjaśniejszych gwiazd konstelacji należą do 25 najjaśniejszych gwiazd na niebie. Niestety, chociaż konstelacja jest jednym z najbardziej znanych kształtów dla obserwatorów na półkuli południowej, jest niewidoczna dla mieszkańców półkuli północnej mieszkających na północ od 25° szerokości geograficznej północnej.

Źrebię i Strzała, druga i trzecia najmniejsza konstelacja, leżą już na obszarze północnego nieba i są rozdzielone przez Delfina, kolejną niewielką konstelację (20 miejsce w klasyfikacji) o charakterystycznym kształcie. Wszystkie trzy to starożytne greckie gwiazdozbiory, wymienione przez Ptolemeusza w jego Almagescie. Chociaż Źrebię jest dość słabym i niewyraźnym gwiazdozbiorem, Strzałę można zidentyfikować w miarę łatwo w dobrych warunkach. Jej kształt rzeczywiście przypomina strzałę, którą można odnaleźć między dwoma dużymi „ptakami” nieba północnego: Łabędziem i Orłem.

Na północ od równika niebieskiego znajdziemy również konstelacje Korony Północnej, Trójkąta i Małego Psa, które są stosunkowo łatwe do zauważenia w pogodną noc. Korona Północna ma charakterystyczny półokrągły kształt, umieszczony między większym Herkulesem i Wolarzem. Więcej o Koronie Północnej (i Południowej również) pisałem tutaj. Długi, wąski kształt Trójkąta jest łatwy do zlokalizowania między jasnymi gwiazdami konstelacji Andromedy i Barana. Mały Piew z kolei jest łatwy do zidentyfikowania, ponieważ zawiera Procjona, jedną z najjaśniejszych gwiazd na niebie i jednocześnie jeden z wierzchołków asteryzmu Zimowego Sześciokąta i Zimowego Trójkąta.

Wiele z najmniejszych konstelacji na niebie to gwiazdozbiory wprowadzone przez niemieckiego astronoma Johanna Bayera na początku XVII wieku i francuskiego astronoma Nicolasa-Louisa de Lacaille’a w XVIII wieku. Te konstelacje znajdują się na południowej półkuli niebieskiej i ze względu na swoje położenie daleko na południe, pozostawały nieznane północnym obserwatorom aż do epoki wielkich odkryć.

Większość z tych konstelacji nosi nazwy narzędzi i przyrządów (Cyrkiel, Sieć, Rylec) lub egzotycznych zwierząt (Kameleon, Ryba Latająca, Złota Ryba). Te wprowadzone przez Bayera zostały pierwotnie nakreślone przez holendersko-flamandzkiego kartografa Petrusa Planciusa na podstawie obserwacji holenderskich odkrywców i zostały nazwane na cześć różnych zwierząt, które napotkali podczas swoich podróży. Z drugiej strony konstelacje stworzone przez Lacaille’a reprezentują głównie różne instrumenty naukowe. Ponieważ wiele z tych konstelacji jest niewidocznych dla obserwatorów mieszkających na północ od tropikalnych szerokości geograficznych, są one nadal w dużej mierze nieznane na półkuli północnej.

Poniżej znajduje się lista 20 konstelacji uporządkowanych według rozmiaru, od najmniejszej do największej: