SADALMELIK

TRZY MAGNITUDO ZŁOTEGO SZCZĘŚCIA, CZYLI KILKA SŁÓW O SADALMELIKU

Alfa Aquarii, zwana Sadalmelikiem to druga co do jasności gwiazda z konstelacji Wodnika. Wbrew oznaczeniu grecką literą alfa, Sadalmelik nieco ustępuje pod względem jasności sąsiedniej gwiedździe Sadalsuud o nazwie systematycznej Beta Aquarii.
Nazwa Sadalmelik pochodzi od arabskiego wyrażenia „Sa’d al-malik” i oznacza tyle co „Szczęście króla”. Inne, rzadko spotykane nazwy tej gwiazdy to m.in.: Sadalmelek, El Melik, Sadlamulk, Saad el Melik oraz Ruchbah (obecnie jest to nazwa jednej z gwiazd z konstelacji Kasjopei (Delta Cassiopeiae) i obowiązuje tylko w jej przypadku.
Nazwy Sadalmelik i Sadalsuud mają swój początek w kulturze Starożytnego Bliskiego Wschodu i odnoszą się do radości ze zbliżającej się pory deszczowej, która miała zapewnić urodzaj po gorącym i suchym lecie.

Gwiazdozbiór Wodnika, do którego należy Alfa Aquarii zlokalizowany jest na niebie południowym. Należy do konstelacji zodiakalnych. Z terenów Polski jest widoczny, choć nisko nad horyzontem. Wodnika można obserwować z miejsc znajdujących się pomiędzy +65 a -90 stopniem. Z Polski widzimy go latem i wczesną jesienią, a kulminacja ma miejsce w ostatnich dniach sierpnia. Północna część Wodnika jest widoczna wówczas około 35 stopni nad horyzontem południowym.

Właściwości fizyko-chemiczne:
Alfa Aquarii jest gwiazdą podwójną. Drugi składnik oddalony jest od pierwotnego o 110” i jest słabą, ciemną gwiazdą o jasności 12 magnitudio. Składowa pierwotna jest dość jasna i wykazuje 2,9 magnitudo. Widziana przez teleskop zachwyca wyjątkowo urzekającą złotą barwą. Należy do typu widmowego G2, a więc tego samego, co Słońce. Wskaźnik barwy (B-V) wynosi +0,97, a więc sugeruje żółtawe zabarwienie. W przypadku Sadalmelika jest ono ciepłe, intensywne i wyraźnie złote. Jednak, poza typem widmowym, temperaturą powierzchni (5.200K) i zabarwieniem, Sadalmelik znacznie różni się od naszej Dziennej Gwiazdy. Głównym parametrem, który odróżnia oba obiekty jest rozmiar. Słońce jako gwiazda ciągu głównego należy to typu widmowego G2 V, a Alfa Aquarii: G2 Ib. A więc jest nadolbrzymem. Jego masa 6,5-krotnie przekracza masę słoneczną, a promień aż 60-krotnie.
Sadalmelik jest nietypowym przypadkiem żółtego nadolbrzyma. Gwiazdy z tej klasy jasności bywają zwykle albo gorące, niebieskie, albo chłodne, czerwone. Znacznie rzadziej trafiają się żółte nadolbrzymy. Co ciekawe, druga gwiazda o podobnych parametrach znajduje się w pobliżu Sadalmelika. Jest to wspomniana już na początku tematu Beta Aquarii, czyli Sadalsuud (typ: G0 Ib). Obie gwiazdy są znacznej wielkości, ale nie dorównują pod tym względem największym nadolbrzymom, które ustawione w miejscu Słońca sięgałyby niemal orbity Jowisza.

Fakt, iż Sadalmelik jest nadolbrzymem, oznacza, że jest mocno przeewoluowaną gwiazdą znajdującą się u krańców swojego życia. Żółte nadolbrzymy cechują się wyjątkowo silnymi zmianami jasności, podobnie jak cefeidy. Jedna należy zaznaczyć, że Alfa Aquarii nie jest cefeidą. Lecz póki co, nie zostało wyjaśnione dlaczego niektóre gwiazdy o podobnych parametrach są cefeidami, a inne nie.
Sadalmelik posiada pewną szczególną cechę, bardzo rzadko spotykaną wśród jasnych gwiazd typu G. Znacznie częściej obserwuje się ją u mało jasnych gwiazd typu G. A jest to skłonność do generowania pól magnetycznych, które to przyczyniają się do obecności tzw. korony w zewnętrznej części gwiazdy. Podobna korona jest obecna u Słońca oraz dobrze widoczna podczas zaćmień. Bardzo jasne gwiazdy typu widmowego G, takie jak Sadalmelik, rzadko kiedy posiadają tę właściwość.

Nadolbrzymy typu G, które wyewoluowały z masywnych (5-9 mas Słońca) oraz gorących (typ B) gwiazd ciągu głównego, mogą posiadać bardzo różnorodną dynamikę korony. Bywają bardzo aktywne nadolbrzymy (np.: Beta Cam: G1 Ib-IIa lub: Beta Dra: G2 Ib- Iia), jak i również „niskoaktywne”. Do tych ostatnich zalicza się Sadalmelik.

Źródło:
1. T.R. Ayres, A. Brown, G.M. Harper: „Chandra Observations of Coronal Emissions from the Early-G Supergiants Alpha and Beta Aquarii”, Center of Astrophysics and Space Astronomy, University of Colorado.
2. Strona internetowa Science Center Observatory, January 2014.
3. Strona internetowa Jima Kalera, profesora astronomii z University of Illinois.
4. https://bestdoubles.wordpress.com/category/4-choose-a-constellation/aquarius/
5. Aladin Sky Atlas.