Symbol północnego nieba – Wielka Niedźwiedzica

Ta grupa jasnych gwiazd jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych kształtów na niebie i można ją łatwo znaleźć nawet w miastach zanieczyszczonych światłem. Wielka niedźwiedzica kojarzona jest (i często mylona) z asteryzmem powszechnie znanym nawet dla ludzi niezainteresowanych astronomią jako Wielki Wóz. Kształt niedźwiedzia można wyraźnie zobaczyć dopiero pod ciemnym niebem, gdzie „dyszel” wozu przekształca się w ogon niedźwiedzia.

Wielka Niedźwiedzica kojarzona jest przede wszystkim z układem siedmiu jasnych gwiazd, nazywanym w różnych kulturach „Wielkim Wozem”, „Wagonem”, „Wozem Karola”, „Chochlą” (co ma odzwierciedlenie w obecnie używanej angielskiej nazwiej „Big Dipper”) lub „Pługiem”. Arabowie dostrzegli w tym gwiazdozbiorze trumnę, a inne kultury potrafiły zuważyć w niej również wielbłąda, rekina, skunksa, sierp, buszel (rodzaj drewnianego kosza) i kajak. Konstelacja, wraz z asteryzmami, które ją obejmują lub tworzą, ma do dziś ogromne znaczenie dla wielu kultur świata, często jako symbol nieba północnego lub drogowskaz wskazujący północ. Gwiazdy Wielkiego Wozu zostały zamieszczone na wielu flagach oraz herbach. Znajdują się między innymi na fladze „Starry Plough” zaprojektowanej w 1914 roku dla Irlandzkiej Armii Obywatelskiej. Flaga została w późniejszym okresie zaadaptowana do użycia przez Socjalistyczny Irlandzki Ruch Republikański, a także inne irlandzkie organizacje polityczne. W 1930 roku flagę przeprojektowano, w efekcie czego powstała wersja używana do czasów obecnych. Wielki Wóz w towarzystwie Gwiazdy Polarnej ozdabia również flagę stanową Alaski.

• TRADYCJE EUROPEJSKIE I BLISKIEGO WSCHODU

Konstelacja Wielkiej Niedźwiedzicy była postrzegana przez wiele różnych cywilizacji właśnie jako obraz niedźwiedzia, zwykle (chociaż nie zawsze) samicy. Może to wynikać ze wspólnej ustnej tradycji mitologicznej o kosmicznych łowach, sięgającej ponad 13.000 lat wstecz. Wskazuje to, że gwiazdozbiór skojarzono z niedźwiedziem jeszcze przed zniknięciem lądowego połączenia pomiędzy Syberią i Alaską, co najmniej 15 000 lat temu. Tradycje te mogą sięgać zatem czasów sprzed epoki lodowcowej. Uważa się nawet za możliwe, że konstelacja faktycznie otrzymała swoją nazwę 50.000 lat temu, kiedy istniał paleolityczny kult niedźwiedzia. 

Wiele kultur starożytnych uważało, że obie niedźwiedzice, usytuowane w pobliżu bieguna niebieskiego, obracają sferę niebieską, poganiane przez Asteriona i Charę, psy pasterskie Wolarza.

Była to jedna z 48 konstelacji wymienionych w Almagescie przez astronoma Ptolemeusza z II wieku naszej ery, gdzie nazwał ją „Arktos Megale”. Ptolemeusz wymienił 27 gwiazd jako elementy gwiazdozbioru, plus kolejne osiem, które uważał za leżące poza nim (czyli nie były w obrębie wyobrażonego „kształtu” Niedźwiedzicy). Dwie z tych „wolnych” gwiazd zostały później włączone przez Jana Heweliusza do utworzonego przez niego gwiazdozbioru Psów Gończych, gdzie są teraz znane jako Alpha i Beta CVn. Pozostałe 6 stało się częścią innego pomysłu Heweliusza – Rysia. O Wielkej Niedźwiedzicy wspominają tacy poeci jak Homer, Spenser, Shakespeare czy Tennyson. Gwiazdozbiór pojawia się w starożytnej fińskiej poezji. Znajdziemy go również na obrazie Gwiaździsta noc nad Rodanem Vincenta van Gogha. Można się go doszukać w biblijnej księdze Hioba, datowanej na VII i IV wiek p.n.e, chociaż jest to często kwestionowane. 

8 On sam rozciąga niebiosa, kroczy po morskich głębinach;
9 On stworzył Niedźwiedzicę, Oriona, Plejady i Strefy Południa

W mitologii grecko-rzymskiej Zeus (Jowisz) pożąda młodej kobiety imieniem Kallisto, nimfy Artemidy (Diany). Hera (Juno), zazdrosna żona Zeusa, odkrywa, że ​​Kallisto ma syna o imieniu Arkas i wierzy, że jest on synem Zeusa. Hera następnie przekształca piękną Kallisto w niedźwiedzia, która będąc już w tej formie, spotyka swojego syna. Arkas prawie strzela do niedźwiedzia, ale aby zapobiec tragedii, Zeus zamienia go w drugiego niedźwiedzia i umieszcza oboje na niebie, tworząc Wielką (Kallisto) i Małą (Arkas) Niedźwiedziecę. W alternatywnej wersji Arkas stał się gwiazdozbiorem Wolarza. Zazdrosna Hera przekonała bogów (Okeanosa i Tetydę), by niedźwiedzica nigdy nie mogła się kąpać w oceanie i przez cały czas bez odpoczynku wędrowała w kółko po niebie.

Arabski mit kojarzy asteryzm Wielkiego Wozu z…pogrzebem. Czworokąt przedstawia trumnę, a pozostałe trzy gwiazdy to ludzie podążający za trumną i żałobni. Gwiazda środkowa (tak naprawdę dwie gwiazdy Mizar i Alcor) reprezentuje córkę i syna al-Naasha, mężczyznę w trumnie, który został zamordowany przez al-Jadi (postać kojarzoną z Gwiazdą Polarną.

W języku fińskim, asteryzm Wielkiego Wozu jest czasami nazywany starą fińską nazwą „Otava”. Znaczenie tej nazwy zostało prawie zapomniane we współczesnym języku; oznacza jaz łososiowy. Starożytni Finowie wierzyli, że niedźwiedzie (Ursus arctos) zostały opuszczone na ziemię w złotym koszu z nieba, a kiedy zabito niedźwiedzia, jego głowę umieszczano na drzewie, aby umożliwić jego duchowi powrót do Wielkiej Niedźwiedzicy.

• AZJA DALEKIEGO WSCHODU

W Hinduiźmie, Wielka Niedźwiedzica jest znana jako Saptarshi, a każda z jasnych gwiazd reprezentuje jednego z Saptarshi lub Siedmiu Mędrców, a mianowicie. Bhrigu, Atri, Angiras, Vasishtha, Pulastya, Pulaha i Kratu. Fakt, że dwie „tylne” gwiazdy Wielkiego Wozu wskazują na gwiazdę biegunową, jest wyjaśniony jako dobrodziejstwo udzielone mędrcowi Dhruvie przez boga Wisznu. W Chinach i Japonii, Wielki Wóz nazywany jest „Północnym Wozem” (chiński: běidǒu, japoński: hokuto). Według tradycyjnej japońskiej religii Shinto, siedem największych gwiazd Wielkiej Niedźwiedzicy należy do Amenominakanushi, jednego z najstarszych i najpotężniejszych bóstw. W Korei Południowej konstelacja jest określana jako „siedem gwiazd północy”. Koreański mit opowiada o wdowie z siedmioma synami znalazła pocieszenie u wdowca, ale aby dostać się do jego domu, trzeba było przejść przez strumień. Siedmiu synów, współczujących matce, umieściło w rzece głazy. Ich matka, nie wiedząc, kto umieścił kamienie na miejscu, pobłogosławiła ich, a kiedy umarli, stali się konstelacją.

• RDZENNI (i późniejsi) AMERYKANIE

Irokezi zinterpretowali gwiazdy Alioth, Mizar i Alkaid jako trzech łowców ścigających Wielkiego Niedźwiedzia. Według jednej z wersji ich mitu, pierwszy myśliwy (Alioth) nosi łuk i strzały, aby powalić niedźwiedzia. Drugi łowca (Mizar) niesie na ramieniu duży garnek – gwiazdę Alcor – w którym ugotuje niedźwiedzia, podczas gdy trzeci myśliwy (Alkaid) ciągnie stos drewna na opał, aby rozpalić ogień pod garnkiem. Mieszkańcy Lakotów nazywają konstelację Wičhákhiyuhapi co oznacza po prostu „Wielki Niedźwiedź”. Lud Wasco-Wishram interpretował konstelację jako 5 wilków i 2 niedźwiedzie, które zostały pozostawione na niebie przez Kojota (mitologiczną postać spotykaną w wierzeniach wielu rdzennych plemion Ameryki Płn). Indianie z plemienia Siuksów, patrząc na gwiazdy tworzące czworobok Wielkiego Wozu, widzieli (podobnie do Arabów) czterech mężczyzn niosących trumnę i towarzyszących im żałobników (gwiazdy dyszla wozu)

W nieco nowszej historii USA, Wielki Wóz odgrywał rolę w Kolei Podziemnej utworzonej w XIX wieku, ponieważ jego pozycja na niebie pomagała niewolnikom znaleźć drogę na północ. Gwiazdozbiór znany był jako „skorupa (tykwa) pitna” (ang. drinkin’ gourd) i został uwieczniony w wielu pieśniach i książkach (np w pochodzącej z tego okresu „Follow the Drinkin’ Gourd”). Sama sieć Podziemnej Kolei często była zwana „pociągiem do wolności” (ang. freedom train).

W LICZBACH

Wielka Niedźwiedzica zajmuje 1279,66 stopnia kwadratowego, czyli 3,10% całego nieba, co czyni ją największą na północnej półkuli nieba i trzecią pod tym względem w ogóle. W 1930 roku Eugène Delporte wyznaczył oficjalne granice konstelacji, definiując ją jako nieregularny wielokąt o 28 bokach. Wielka Niedźwiedzica graniczy z ośmioma innymi konstelacjami: Smokiem na północy i północnym wschodzie, Wolarzem na wschodzie, Psami Gończymi na wschodzie i południowym wschodzie, Warkoczem Bereniki na południowym wschodzie, Lwem i Małym Lwem na południu, Rysiem na południowym zachodzie i Żyrafą na północnym zachodzie. Trzyliterowy skrót konstelacji „UMa” został przyjęty przez IAU w 1922 roku. Konstelacja jest widoczna przez cały rok z rejonów polarnych i subpolarnych (z naszych szerokości geograficznych również jest w większości gwiazdozbiorem okołobiegunowym). Południowe fragmenty gwiazdozbioru są widoczne nawet z Australii czy RPA.

Gwiazdozbiór zawiera 22 formalnie nazwane gwiazdy. Nazwy gwiazd zatwierdzone przez Międzynarodową Unię Astronomiczną (IAU) to: Alcor, Alioth, Alkaid, Alkaphrah, Alula Australis, Alula Borealis, Aniara, Chalawan, Dombay, Dubhe, Intercrus, Liesma, Megrez, Merak, Mizar, Muscida, Násti, Phecda , Taiyangshou, Talitha, Tania Australis i Tania Borealis.

WIELKI WÓZ (i pozostałe gwiazdy)

Zarys siedmiu jasnych gwiazd Wielkiej Niedźwiedzicy tworzy asteryzm znany jako „Wielki Wóz” w wielu współczesnych kulturach, podczas gdy na przykład w Wielkiej Brytanii nazywany jest Pługiem.

Gwiazdy Merak (β Ursae Majoris) i Dubhe (α Ursae Majoris) są używane przez początkujących jako pomoc w odnalezieniu Gwiazdy Polarnej. Wizualnie śledząc linię od Merak do Dubhe (1 jednostka) i kontynuując ją przez 5 jednostek, nasze oko wyląduje prawie dokładnie na jasnej gwieździe wskazującej północ.

Sześć z siedmiu gwiazd ma wielkość drugą lub większą i tworzy jeden z najbardziej znanych wzorów na niebie. W kontekście Wielkiej Niedźwiedzicy, gwiazdy Wielkego Wozu często są przedstawiane jako zad i ogon. Zaczynając od tylnej części wozu i kierując się zgodnie z ruchem wskazówek zegara (na wschód na niebie) przez uchwyt, gwiazdy są następujące:

• α Ursae Majoris, znana pod arabskim imieniem Dubhe („niedźwiedź”), która przy jasności 1,79 mag jest 35 najjaśniejszą gwiazdą na niebie i drugą co do jasności w Wielkiej Niedźwiedzicy. Gwiazda wyróżnia się zauważalnie pomarańczową barwą wśród biało-niebieskich gwiazd Wielkiego Wozu
• β Ursae Majoris, zwana Merak („lędźwie niedźwiedzia”), o jasności 2,37 mag.
• γ Ursae Majoris, znana jako Phecda („udo”), o jasności 2,44 mag.
• δ Ursae Majoris lub Megrez, co oznacza „rdzeń ogona”, odnosząc się do jego położenia jako połączenia ciała i ogona niedźwiedzia (lub dyszla z resztą wozu). Z jasnością 3,3 mag odstaje jasnością od reszty gwiazd asteryzmu, co można bez problemu dostrzec już na pierwszy rzut oka.
• ε Ursae Majoris, znana jako Alioth, co odnosi się nie do niedźwiedzia, ale do „czarnego konia”. Alioth jest najjaśniejszą gwiazdą Wielkiej Niedźwiedzicy i 33 najjaśniejszą gwiazdą na niebie z jasnością 1,76 mag. Jest to także najjaśniejsza z chemicznie osobliwych gwiazd Ap, gwiazd magnetycznych, których pierwiastki chemiczne są albo zubożone, albo wzmocnione i wydają się zmieniać wraz z obrotem gwiazdy. 
• ζ Ursae Majoris, Mizar (co oznacza „pas/pachwinę”), czwarta co do jasności gwiazda konstelacji, która tworzy słynną podwójną gwiazdę ze swoim optycznym towarzyszem Alcor (80 Ursae Majoris). Dwie gwiazdy zostały nazwane przez Arabów „koniem i jeźdźcem”. Zdolność do rozróżnienia dwóch gwiazd gołym okiem jest często podawana jako prosty test wzroku.
• η Ursae Majoris, znana jako Alkaid, co oznacza „koniec ogona”. Z jasnością 1,85mag, Alkaid jest trzecią co do jasności gwiazdą Wielkiej Niedźwiedzicy.

Pięć gwiazd Wielkiego Wozu znajduje się w centrum Ruchowej Grupy Wielkiej Niedźwiedzicy (Ursa Major Moving Group / Collinder 285), najbliższej nam poruszającej się grupy gwiazd o wspólnych prędkościach w przestrzeni, o których sądzi się, że mają wspólne pochodzenie w przestrzeni i czasie.

W przypadku grupy Ursa Major wszystkie gwiazdy powstały około 300 milionów lat temu. Jej rdzeń znajduje się około 80 lat świetlnych od nas i stanowi część Lokalnej Bańki. Dwie skrajne gwiazdy – Dubhe i Alkaid, nie należa do grupy i poruszają się w przeciwnym kierunku. To powoli zmienia kształt Wozu. Za 50 000 lat Wóz nie będzie już istniał w takim stanie, w jakim go znamy, ale zostanie ponownie uformowany w nowy Wóz, zwrócony w przeciwną stronę. Gwiazdy od Alkaid do Phecdy będą wtedy stanowić sam wóz, a Phecda, Merak i Dubhe przejmą rolę „dyszla”.

Inny asteryzm, znany jako „Trzy Skoki Gazeli” był już rozpoznawany w kulturze arabskiej. Jest to seria trzech par gwiazd znajdujących się wzdłuż południowej granicy konstelacji. Idąc z południowego wschodu na południowy zachód „pierwszy skok”, obejmuje ν i ξ Ursae Majoris (odpowiednio Alula Borealis – 3,49 mag i Alula Australis – 3,79 mag); „drugi skok”, obejmujący λ i μ Ursae Majoris (Tania Borealis – 3,45 mag i  Tania Australis – 3,06 mag); oraz „trzeci skok”, składający się z ι i κ Ursae Majoris (odpowiednio Talitha Borealis – 3,12 mag i Talitha Australis znana również jako Alkaphrah – 3,57 mag).

Oprócz wyżej wymienionych, w gwiazdozbiorze znajdziemy jeszcze 3 gwiazdy jaśniejsze od 3,5 mag – ψ UMa o jasności 3,01 mag, θ UMa o jasności 3,17 mag i ο UMa (Muscida) o jasności 3,42 mag. Łącznie 14 gwiazd konstelacji jest jaśniejszych od 3,5 magnitudo (co jest drugim wynikiem wśród wszystkich gwiazdozbiorów) i około 125 gwiazd jaśniejszych od 6,0 magnitudo stanowiącym tradycyjną „granicę” widoczności gołym okiem na stosunkowo ciemnym niebie (wolnym od zanieczyszczenia sztucznym światłem).

OBIEKTY GŁĘBOKIEGO NIEBA

Gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy jest bogaty w obiekty głębokiego nieba, szczególnie galaktyki, które można dostrzec nawet przez przeciętną lornetkę. Konstelacja zawiera siedem obiektów z Katalogu Messiera. Są to gwiazda podwójna Messier 40, galaktyki Messier 81, Messier 82, Messier 101, Messier 108, Messier 109 i mgławica planetarna Messier 97.

Messier	NGC	Rodzaj	Jasność	Rozmiar kątowy
81	3031	Galaktyka spiralna	6.9 mag	27 x 14
82	3034	Galaktyka spiralna z poprzeczką	8.4 mag	11.2 x 4.3
101	5457	Galaktyka spiralna z poprzeczką	7.9 mag	29 x 27
108	3556	Galaktyka spiralna z poprzeczką	10.2 mag	8.6 x 2.4
109	3992	Galaktyka spiralna z poprzeczką	10.3 mag	7.6 x 4.7
—	3077	Karłowata galaktyka eliptyczna	9.9 mag	5.0 x 4.2
—	2976	Galaktyka spiralna	10.6 mag	5.5 x 2.5
—	3953	Galaktyka spiralna z poprzeczką	10.8 mag	6.5 x 3.0
—	4051	Galaktyka spiralna	10.9 mag	4.5 x 3.3
—	2841	Galaktyka spiralna	10.1 mag	8.0 x 3.0
—	3184	Galaktyka spiralna	10.0 mag	6.9 x 6.8
—	3079	Galaktyka spiralna z poprzeczką	10.7 mag	7.5 x 1.5
97	3587	Mgławica planetarna	9.9 mag	3.4 x 3.3

• Galaktyka Bodego (M81, NGC 3031)

Galaktyka nazwana na cześć swojego odkrywcy, niemieckiego astronoma Johanna Elerta Bode (1747-1826), to wielka galaktyka spiralna będąca największą z zawierającej 34 znane do tej pory galaktyki, grupy galaktyk. Grupa M81 j jest sąsiadem Lokalnej Grupy Galaktyk. Znajdując się stosunkowo blisko Ziemi, M81 jest jedną z najlepiej zbadanych galaktyk spiralnych przez profesjonalnych astronomów, zarówno ze względu na czarną dziurę o masie 70 milionów Słońca, która znajduje się w jej jądrze, jak i fakt, że M81 i jej sąsiedzi, M82 i NGC 3077, są zaangażowani w grawitacyjne „przeciąganie liny”, które usuwa pył i gaz ze wszystkich trzech galaktyk. Materiał ten jest nieustannie „poddawany recyklingowi” pomiędzy wszystkimi trzema galaktykami w procesie, który powoduje wysokie tempo powstawania gwiazd zarówno w M82, jak i NGC 3077.

Obserwacje: Bliskość, wielkość i jasność Galaktyki Bodego czyni ją popularnym celem amatorskich obserwacji. Galaktykę znajdziemy około 10 stopni na północny zachód od gwiazdy Dubhe (Alpha Ursae Majoris), w miejscu gdzie można również zobaczyć kilku innych członków Grupy M81. Sama M81 jest wdzięcznym celem zarówno dla lornetek, jak i skromnych teleskopów amatorskich, jednak do rozpoznania dowolnej struktury w galaktyce potrzebne są instrumenty o aperturze 8 cali i większej. 

• Galaktyka Cygaro (M82, NGC 3034)

Galaktykę odkrył 31 grudnia 1774 roku Johann Elert Bode. W sierpniu 1779 niezależnie odkrył ją Pierre Méchain. Po pomiarach z 9 lutego 1781 roku Charles Messier dodał ją do swojego katalogu pod numerem 82. Cygaro jest jednym z niewielu obiektów Messiera, znajdującym się również w katalogu Williama Herschela – po obserwacjach z 30 września 1802 nadał jej on oznaczenie H IV.79.

Znajdująca się około 12 milionów lat świetlnych od nas galaktyka spiralna z poprzeczką jest bliskim sąsiadem M81. W 2005 roku zaobserwowano dwa symetryczne ramiona galaktyki. Odkryto je na zdjęciach w zakresie bliskiej podczerwieni. Wcześniejsze ich odkrycie uniemożliwiła duża jasność galaktyki. Przed odkryciem ramion M82 była klasyfikowana jako galaktyka nieregularna typu Ir-II lub I0.

Pod względem jasności ta galaktyka z rozbłyskiem gwiazd jest ponad pięć razy jaśniejsza niż Droga Mleczna, a jej jądro jest co najmniej sto razy jaśniejsze niż jądro naszej galaktyki. W zakresie podczerwieni jest najjaśniejszą galaktyką na niebie i podobnie jak NGC 5195 i NGC 5128 (Centaurus A), M82 jest znacznie jaśniejsza w podczerwieni niż w świetle widzialnym. W 2014 roku badania M82 doprowadziły do ​​odkrycia pulsara, obecnie oznaczonego jako M82 X-2, który z jasnością około dziesięciu milionów Słońc jest najjaśniejszym pulsarem, jaki kiedykolwiek odkryto we Wszechświecie.

Obserwacje: M82 to łatwy cel dla małych i średnich teleskopów amatorskich. Poszukaj galaktyki w pobliżu M81, około 10 stopni na północny-zachód od Alfy Ursae Majoris (Dubhe). Wraz z M81 mieszczą się w polu widzenia 1°.

• Galaktyka Wiatraczek (M101, NGC 5457)

Odkryta po raz pierwszy przez francuskiego astronoma Pierre’a Méchaina w 1781 roku, M101 jest prawdopodobnie najbardziej charakterystyczną ze wszystkich znanych dużych galaktyk spiralnych. M101 ma średnicę 170 000 lat świetlnych (co czyni nieco większą niż Droga Mleczna) i zawiera co najmniej 100 miliardów gwiazd.

Jednak M101 jest lepiej znana z wielu regionów HII, z których większość jest niezwykle duża i jasna. Formuje się w nich ogromna liczba nowych gwiazd. W rzeczywistości badanie przeprowadzone w 1990 roku wykazało, że M101 ma w sumie 1264 obszary gwiazdotwórcze, z których część jest tak jasna i łatwo widoczna, że mają swoje własne oznaczenia zawarte w katalogu NGC: m.in. NGC 5461, NGC 5462 i NGC 5471.

Dwie dalsze cechy wyróżniające M101 to 5 towarzyszących jej galaktyk (NGC 5204, NGC 5474, NGC 5477, NGC 5585), których połączone efekty grawitacyjne zniekształcają M101 oraz to, że zawiera nietypową podwójną czarną dziurę o małej masie, oznaczoną M101 ULX -1. Ta podejrzana czarna dziura może ważyć tylko około 20-30 mas Słońca, ale wysokoenergetyczne promieniowanie rentgenowskie emitowane przez system pokazuje, że zużywa ona materiał w tempie kilkakrotnie większym niż przewidują standardowe modele.

Obserwacje: Galaktykę znajdziemy 5,5° ponad ostatnią gwiazdą dyszla Wielkiego Wozu (Alkaid). Chociaż M101 jest stosunkowo jasna, przy jasności +7,86 mag, ma niską jasność powierzchniową, co oznacza, że ​​nie jest tak łatwym celem dla małych teleskopów jak mogłoby się wydawać. W rzeczywistości, zobaczenie czegoś więcej niż ogólny zarys tej galaktyki, wymaga wyjątkowo ciemnego nieba i teleskopów o aperturze co najmniej 8 cali. Aby uzyskać najlepsze widoki, trzeba użyć okularów dające niewielkie powiększenie.

• Mgławica Sowa (M97)

Odkryta przez Pierre Méchaina w 1781 roku. Méchain był towarzyszem w obserwacjach dla Charlesa Messiera, a sam Messier obserwował mgławicę kilka tygodni później, w skutek czego obiekt został nazwany Messier 97 i umieszczony w jego katalogu 24 marca 1781 roku. Mgławica planetarna zawdzięcza swoją potoczną nazwę Lordowi Rosse, który  w 1848 roku wykonał szkic, na którym obiekt bardziej przypominała twarz sowy niż w rzeczywistości. Znajdująca się w odległości nieco ponad 2000 lat świetlnych mgławica powstała około 8000 lat temu, gdy u końca swego życia gwiazda podobna do Słońca odrzuciła swoje zewnętrzne powłoki i zapadła się z czerwonego olbrzyma w białego karła. Rozmiar kątowy obiektu to 3,4′ na 3,3′, co odpowiada rzeczywistej średnicy około 1,82 roku świetlnego. 

Obserwacje: Poszukaj Mgławicy Sowa około 2,5 stopnia na południowy wschód od gwiazdy Merak (Beta Ursae Majoris) w południowo-zachodnim rogu Wielkiego Wozu. Chociaż mgławicy nie można zobaczyć gołym okiem, jej słaby obraz można zaobserwować jako słabą, okrągłą plamę światła w wyjątkowo dobrych warunkach za pomocą małego teleskopu lub nieco większej lornetki. Większy instrument, o 8-calowej aperturze pokaże „oczy” sowy jeśli warunki widzenia są wyjątkowo dobre, a niebo całkowicie ciemne.

• Inne warte uwagi obiekty w Wielkiej Niedźwiedzicy

Spośród obiektów głębokiego nieba w Wielkiej Niedźwiedzicy, trzy galaktyki i jedna mgławica wymienione powyżej są najłatwiejsze do znalezienia i obejrzenia. Jednak Wielka Niedźwiedzica zawiera wiele innych galaktyk, w szczególności galaktyki spiralne z poprzeczką (jak M108 i M109). NGC 2841 jest galaktyką dziesiątej jasności, mająca wyraźnie gwiazdopodobne zagęszczenie centrum. W amatorskich teleskopach można dostrzec ciemne struktury, zwłaszcza we wschodnich okolicach jądra. Podobnie prezentuje się galaktyka NGC 3631, dziesiątej wielkości, a także NGC 3079 o rozmiarach 8′x1,5′ i dwunastej wielkości.

---

• https://www.aavso.org/myths-uma
• http://articles.adsabs.harvard.edu/full/0409//

 

5 151 views